Produkty bogate w białko w diecie przy nowotworze

Dieta pacjenta onkologicznego ma za zadanie wesprzeć jego organizm w walce z chorobą. Chcąc spełnić tę rolę, powinna być zdrowa i prawidłowo zbilansowana, czyli zawierać niezbędne składniki odżywcze, takie jak: białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i składniki mineralne – w odpowiednich ilościach i proporcjach, zgodnie z zapotrzebowaniem chorego. Szczególną uwagę w przypadku pacjentów onkologicznych należy zwrócić na białko, gdyż zapotrzebowanie na ten składnik wzrasta prawie dwukrotnie w porównaniu do zapotrzebowania osoby zdrowej. Dlaczego odpowiednia podaż białka jest tak istotna dla osoby z nowotworem, jakie są źródła białka i jak zapewnić jego odpowiednią podaż? W artykule znajdziesz odpowiedzi na te i inne pytania związane z białkiem.

Spis treści:

1. Rola białka w procesie leczenia choroby nowotworowej
2. Zapotrzebowanie na białko u osoby chorej na raka
3. Źródła białka

Rola białka w procesie leczenia choroby nowotworowej

Białka (proteiny) są głównym składnikiem budującym organizm człowieka – tworzą mięśnie oraz inne tkanki (np. nabłonkową, łączną czy nerwową), a tym samym budują m.in. narządy wewnętrzne. Znajdują się także w płynach ustrojowych np. osoczu krwi czy płynie mózgowo-rdzeniowym. Są stale wykorzystywane do syntezy nowych komórek, jak i naprawy tych uszkodzonych (np. podczas gojenia ran). Białka wchodzą także w skład enzymów oraz hormonów (np. adrenaliny czy hormonów tarczycy), które regulują pracę całego organizmu. Proteiny odgrywają również kluczową rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego, gdyż tworzą m.in. przeciwciała. Uczestniczą w procesie widzenia, a także w transporcie tlenu (białko hemoglobina), niektórych witamin i składników mineralny oraz leków wewnątrz organizmu.

Liczne funkcje pełnione w organizmie przez białko sprawiają, że jest ono stale zużywane przez organizm, dlatego musi być regularnie dostarczane z pożywieniem. W przypadku chorych na nowotwory należy dostarczać go prawie dwa razy więcej niż u osoby zdrowej.

Jaki jest związek między białkiem a nowotworem? Organizm pacjenta onkologicznego jest w procesie „walki z chorobą”. Układ odpornościowy pracuje intensywniej, a tkanki i komórki poddawane leczeniu przeciwnowotworowemu (zabiegom operacyjnym, chemioterapii czy radioterapii) wymagają regeneracji. U chorych rozwija się ogólnoustrojowy stan zapalny, który wywołuje liczne zaburzenia metaboliczne dotyczące białka. Dochodzi m.in. do zwiększenia obrotu tego składnika w organizmie z nasileniem procesów rozpadu (katabolizmu), zmniejszenia syntezy (tworzenia) białek wykorzystywanych do budowy, co prowadzi do utraty tkanki mięśniowej. Oprócz tego w organizmie dochodzi do zaburzenia metabolizmu węglowodanów – m.in. wzrasta ryzyko rozwoju insulinooporności, a także tłuszczów – m.in. zwiększona lipoliza oraz wzmożone utlenianie lipidów mogące skutkować utratą tkanki tłuszczowej.

Powyższe procesy towarzyszące ogólnoustrojowemu stanowi zapalnemu mogą prowadzić do spadku masy ciała, a także utraty apetytu, co dodatkowo może skutkować niewystarczającym spożyciem białka. Niedobór białka w chorobie nowotworowej zwiększa ryzyko rozwoju niedożywienia, które może wpływać na przebieg leczenia.

W związku z powyższym białko dla chorych na raka jest kluczowym składnikiem codziennej diety. Warto, aby znalazło się w większości posiłków, łącznie dostarczając ilość tego składnika pokrywającą dzienne zapotrzebowanie.

Zapotrzebowanie na białko u osoby chorej na raka

Odpowiednia ilość białka dla zdrowej osoby dorosłej to ok. 0,8 g/kg masy ciała/dobę. Natomiast pacjentom onkologicznym zaleca się spożywanie 1,5 g białka/kg masy ciała/dobę, czyli prawie dwa razy więcej. U chorych w ciężkim stanie (np. wyniszczonych, z oparzeniami) zapotrzebowanie na ten składnik może dodatkowo wzrosnąć. Zdrowy, dorosły mężczyzna o masie ciała 70 kg powinien spożywać każdego dnia ok. 56 g białka. Dla porównania, ten sam mężczyzna z rozpoznaną chorobą nowotworową będzie potrzebował aż 105 g białka na dobę.

Zwiększone zapotrzebowanie na białko, ale także jego wzmożona utrata oraz niewystarczająca podaż z dietą przyczyniają się do tego, że może dojść do niedoboru białka w organizmie i rozwoju niedożywienia. Objawy niedożywienia lub wyniszczenia obserwuje się u 30–85% chorych na nowotwory. Taki stan może niekorzystnie wpływać na przebieg terapii onkologicznej m.in. wydłużać czas terapii, pogarszać tolerancję chemioterapii, zwiększać ilość powikłań pooperacyjnych oraz wydłużać czasu pobytu w szpitalu. Dlatego tak ważne jest, aby osoba chorująca na nowotwór zapewniała swojemu organizmowi właściwą ilość odpowiedniej jakości białka z pożywieniem. W jakich produktach można je znaleźć?

Źródła białka

Białko wchodzi w skład większości artykułów spożywczych. Różna jest jednak jego ilość, skład aminokwasów oraz strawność, co zależy od produktu będącego jego źródłem. Białka zbudowane są z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi. W organizmie człowieka wykorzystywanych jest ok. 20 z nich. Dzielimy je na aminokwasy egzogenne (niezbędne czyli takie, których organizm sam nie jest w stanie wytworzyć i musza być dostarczone wraz z dietą) i endogenne (tzw. nie niezbędne, czyli takie, które mogą być syntetyzowane w organizmie).

• Aminokwasy egzogenne: izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, fenyloalanina, treonina, tryptofan, walina.
• Aminokwasy endogenne: alanina, asparagina, cysteina*, glicyna, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, glutamina*, prolina, seryna, tyrozyna*, arginina* i histydyna*.

* aminokwasy, które warunkowo stają się niezbędne. Histydyna jest produkowana w wystarczających ilościach dla organizmu dorosłego, ale jest aminokwasem niezbędnym dla wzrostu niemowląt. Tyrozyna i cysteina również są niezbędne w okresie niemowlęcym (szczególnie u wcześniaków). Dodatkowo endogenna synteza cysteiny staje się upośledzona u osób z chorobami wątroby, a tyrozyna jest produkowana w mniejszych ilościach u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Dostarczenie glutaminy i argininy z pożywieniem może być niezbędne m.in. w trakcie zakażenia, trudno gojących ran, stanu zapalnego, a także w przypadku niedożywienia. Organizm człowieka nie ma możliwości magazynowania aminokwasów, dlatego tak istotne jest, aby każdego dnia spożywać białko, a szczególnie to, które jest źródłem wszystkich aminokwasów egzogennych dla organizmu.

Takie białka, które dostarczają wszystkich niezbędnych aminokwasów w odpowiedniej ilości i proporcji nazywamy białkami pełnowartościowymi. Z kolei te proteiny, które nie zapewniają wszystkich niezbędnych aminokwasów lub ich zawartość jest zbyt niska, mają niską wartość biologiczną i nazywamy je białkami niepełnowartościowymi.

Chcąc ocenić wartość odżywczą białka porównujemy jego skład aminokwasowy z tzw. białkiem wzorcowym (istniejącym teoretycznie), czyli takim, które ma idealny skład w stosunku do zapotrzebowania człowieka. Najbliżej tego wzorca jest białko jaja kurzego.

Źródła białka w produktach odzwierzęcych

Białka zawarte w produktach takich jak jaja, mięso, ryby czy produkty mleczne są to białka pełnowartościowe, czyli dostarczają wszystkich niezbędnych aminokwasów w odpowiedniej ilości. Bardzo dobrym źródłem pełnowartościowego i łatwostrawnego białka są jaja. W przypadku mięsa oraz przetworów mięsnych istotny jest jego gatunek, zawartość tłuszczu, a także stopień przetworzenia. Dobrym źródłem protein są także mleko oraz jego przetwory np. jogurty, maślanki, sery. Najwięcej znajduje się ich w serach żółtych, ale należy pamiętać, iż sery żółte są również źródłem niekorzystnych dla zdrowia tłuszczów nasyconych, dlatego ich nadmierne spożycie nie jest wskazane.

Białka pochodzenia zwierzęcego są nie tylko dobrym źródłem aminokwasów egzogennych. Odznaczają się także wysoką strawnością – wynosi ona ok. 95-97,5% dla każdego produktu.

Zawartość białka w niektórych produktach pochodzenia zwierzęcego

Na podstawie Tabel składu i wartości odżywczej żywności (Kunachowicz i wsp., 2017)

Źródła białka w produktach roślinnych

Białka znajdziemy w wielu produktach pochodzenia roślinnego zarówno w warzywach, jak i produktach zbożowych, są to jednak białka niepełnowartościowe. Natomiast na szczególną uwagę zasługują nasiona roślin strączkowych oraz orzechy, które spośród produktów roślinnych odznaczają się zawartością białka o stosunkowo wysokiej wartości odżywczej, zbliżonej do białka znajdującego się w produktach zwierzęcych, dlatego mogą być stosowane jako jego zamiennik. W przypadku nasion roślin strączkowych (soja, ciecierzyca, soczewica, groch czy fasola), aminokwasem, którego jest mniej w porównaniu do białka wzorcowego jest metionina. Można ją jednak dość łatwo uzupełnić spożywając produkty zbożowe, które metioniny zawierają więcej, natomiast są mniej zasobne w lizynę, która w dużych ilościach znajduje się w strączkach. Takie łączenie ze sobą produktów sprawia, że zawarte w nich aminokwasy uzupełniają się wzajemnie (są ze sobą komplementarne) i łącznie pokrywają zapotrzebowanie organizmu, są w większym stopniu wykorzystywane na cele budulcowe.

Czy wiesz, że…

Jeszcze niedawno uważano, że takie łączenie aminokwasów musi odbywać się w jednym posiłku, obecnie wiadomo już, że aminokwasy syntetyzują się w ciągu 24 godzin, dlatego wystarczy spożywać różne źródła białka w ciągu całego dnia, a efekt uzupełniania się wzajemnego aminokwasów zostanie zachowany.

Białka roślinne głównie ze względu na większą zawartość błonnika, znajdującego się w produkcie będącym źródłem białka, charakteryzują się nieco niższą strawnością niż te pochodzenia zwierzęcego. Jest ona dosyć zróżnicowana: przeważnie wynosi ok. 60-80%. Mimo tego produkty roślinne są doskonałym źródłem białka oraz wielu innych składników odżywczych np. witamin i składników mineralnych. Produkty zbożowe, szczególnie z pełnego ziarna, oprócz białka dostarczają także witamin z grupy B (np. B1, B2 czy kwasu foliowego), magnezu, selenu czy cynku. Z kolei owoce i warzywa są doskonałym źródłem witamin: C, E, K oraz beta-karotenu, w tym niezwykle ważnych antyoksydantów, a także składników mineralnych: potasu, wapnia czy żelaza. Jeszcze niedawno uważano, że takie łączenie aminokwasów musi odbywać się w jednym posiłku, obecnie wiadomo już, że aminokwasy syntetyzują się w ciągu 24 godzin, dlatego wystarczy spożywać różne źródła białka w ciągu całego dnia, a efekt uzupełniania się wzajemnego aminokwasów zostanie zachowany.

Przy odpowiednim komponowaniu posiłków w ciągu dnia, z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych – zgodnie z opisaną wyżej zasadą komplementarności, białka roślinne mogą stanowić jedyne źródło białka w diecie.

Zawartość białka w niektórych produktach pochodzenia roślinnego

Na podstawie Tabel składu i wartości odżywczej żywności (Kunachowicz i wsp., 2017)

Zdarza się, że spożywanie zdrowej diety, w formie tradycyjnych posiłków, dopasowanej do, często zwiększonego z powodu choroby, zapotrzebowania pacjenta jest niemożliwe lub utrudnione. Przyczyną mogą być problemy w przyjmowaniu pokarmów lub występujące dolegliwości (np. wymioty, biegunka, zaburzenia smaku), które mogą towarzyszyć terapii przeciwnowotworowej, a także złe samopoczucie chorego po niektórych produktach np. nasionach roślin strączkowych lub produktach mlecznych.

Takim pacjentom z pomocą mogą przyjść specjalistyczne preparaty do żywienia medycznego, do których zaliczamy Nutridrink Protein. Ma on płynną konsystencję, jest gotowy do spożycia i ma niewielką objętość. Stanowi doskonałe źródło energii oraz składników odżywczych. Jedna butelka (125 ml) dostarcza 18 g białka, co pomaga pokryć znaczną część dziennego zapotrzebowania na ten składnik odżywczy u pacjenta onkologicznego. Dla wspomnianego wcześniej przykładowego chorego z nowotworem – dorosłego mężczyzny o masie ciała 70 kg, którego dzienne zapotrzebowanie na białko wynosi 105 g, spożycie zalecanych 2 butelek dziennie preparatu Nutridrink Protein zapewni 36 g białka, czyli nieco ponad 1/3 (ok. 34%) dziennego zapotrzebowania na ten składnik.

Preparat dostępny jest w wielu różnych smakach opracowanych z myślą o potrzebach chorego z nowotworem. Może być spożywany jako samodzielna przekąska lub dodatek do posiłku, np. jako składnik koktajlu lub deseru.

Sprawdź przepisy z Nutridrink Protein.