Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej rozpoznawanych nowotworów przewodu pokarmowego w Polsce. Rozwija się wolno, nawet 10 lat, dlatego w jego rozpoznaniu bardzo ważną rolę odgrywają badania przesiewowe, czyli kolonoskopia (badanie endoskopowe umożliwiające obejrzenie jelita grubego przy użyciu cienkiego i elastycznego przewodu – kolonoskopu, wyposażonego w kamerę).Jelito grube to końcowy odcinek przewodu pokarmowego, którego podstawową funkcją w organizmie jest wchłanianie wody i formowanie kału. To w jelicie grubym wchłania się nawet 90 procent wody z treści pokarmowej.

Spis treści:

  1. Czynniki ryzyka raka jelita grubego
  2. Lokalizacja guza jelita grubego
  3. W jakim wieku najczęściej rozpoznaje się raka jelita grubego?
  4. Obraz kliniczny raka jelita grubego
  5. Rozpoznanie raka jelita grubego
  6. Leczenie raka jelita grubego
  7. Rak jelita grubego — profilaktyka

Czynniki ryzyka raka jelita grubego

Do czynników ryzyka raka jelita grubego zalicza się:

  • dużą podaż tłuszczów i białka w diecie,
  • dietę ubogo błonnikową,
  • otyłość.

Innymi czynnikami ryzyka związanymi ze stylem życia są nadużywanie alkoholu oraz palenie papierosów. Występowanie gruczolaków jelita grubego oraz odbytnicy, przewlekłe zapalne choroby jelit sprzyjają powstawaniu tego nowotworu.

Ważne znaczenie ma też aspekt genetyczny, na przykład dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego, występujący przede wszystkim u krewnych pierwszego stopnia oraz zespoły rodzinne: zespół polipowatości rodzinnej (będący stanem przedrakowym, który prowadzi do rozwinięcia się nowotworu u 100% chorych), dziedziczny rak jelita grubego lub odbytnicy bez występowania polipów (tak zwany zespół Lyncha).

Lokalizacja guza jelita grubego

W budowie jelita grubego wyróżnia się kątnicę, okrężnicę (w skład której wchodzi wstępnica, poprzecznica i zstępnica), esicę i odbytnicę, określaną mianem prostnicy. Około 75% wszystkich nowotworów jelita grubego lokalizuje się w odbytnicy lub esicy, w odległości mniejszej niż 16 cm od granicy odbytu i skóry. To istotna informacja, bo część guzów można wykryć już w rektoskopii, czyli badaniu, w którym ocenia się budowę błony śluzowej kanału odbytu, odbytnicy, a czasami także końcowego odcinka esicy (okrężnicy esowatej). 95% wszystkich nowotworów rozwija się z gruczolaków na skutek aktywacji onkogenów (genów powodujących nowotwór) i inaktywacji genów supresorowych (genów hamujących procesy różnicowania się i wzrostu komórek nowotworowych).

W jakim wieku najczęściej rozpoznaje się raka jelita grubego?

90% wszystkich przypadków raka jelita grubego występuje po 50 roku życia, a od 40 roku życia zachorowalność podwaja się co 10 lat. Warto pamiętać, że rak jelita grubego jest drugim co do częstości występowania nowotworem u kobiet i mężczyzn, a ryzyko zachorowania w ciągu całego życia wynosi około 6%. Rokowanie jest uzależnione od stadium zaawansowania nowotworu – im wcześniej wykryty, tym lepsze, w stadium pierwszym jest bardzo wysokie i wynosi 90-95%. Stąd tak ważne są badania profilaktyczne.

Obraz kliniczny raka jelita grubego

Początkowo nie ma żadnych objawów choroby, rozwija się ona powoli i podstępnie. Z czasem może pojawiać się krew w stolcu (utajona lub widoczna). Można też zaobserwować zmiany w zakresie oddawania stolca: np. pojawiania się wiatrów przy oddawaniu stolca, paradoksalną biegunkę, stolce ołówkowate.

Do objawów raka jelita grubego można również zaliczyć objawy niespecyficzne takie jak: bóle brzucha, osłabienie ogólne, bladość (wynikającą z niedokrwistości), utratę masy ciała, gorączkę. Powikłaniem, które jednocześnie może być pierwszym objawem nowotworu jelita grubego, jest niedrożność jelit przede wszystkim przy raku lewostronnym. Warto zapamiętać, że w przypadku raka prawej połowy okrężnicy,najczęstszy objaw to utajone krwawienie (narastająca niedokrwistość) i ból brzucha. Natomiast przy raku odbytnicy i lewej połowy okrężnicy, jawne krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego i zmiana rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcie).

Rozpoznanie raka jelita grubego

Czasami w przypadku dobrze przeprowadzonego badania palpacyjnego możliwy jest do wyczucia opór w jamie brzusznej (przede wszystkim w raku prawostronnym). W badaniu per rectum, czyli w badaniu palcem przez odbyt możliwe jest do uchwycenia 10% nowotworów jelita grubego.

W morfologii (badaniu krwi) można stwierdzić niedokrwistość wynikającą z utraty krwi. Badaniem, które pozwala najlepiej uchwycić zmianę nowotworową, jest kolonoskopia z pobraniem wycinków. Ocenia się w nich stopień złośliwości guza – o złośliwości niskiej (G1-G2) i wysokiej G3 i G4.

W ramach określenia stopnia zaawansowania nowotworu konieczna jest tomografia komputerowa (TK) brzucha i miednicy mniejszej, ewentualnie angio-TK wątroby, USG jamy brzusznej i RTG klatki piersiowej, czasami też USG przezodbytnicze w celu oceny głębokości naciekania raka odbytnicy.

W niektórych przypadkach wykonuje się badanie pozwalające na ocenę pęcherza moczowego (cystoskopia) i badanie ginekologiczne u kobiet, aby wykluczyć naciekanie pęcherza moczowego i narządów rodnych.

Jeżeli uzyskamy potwierdzenie raka jelita grubego, na samym początku, jeszcze przed podjęciem leczenia określa się markery nowotworowe np. antygen CEA zwany karcynoembrionalnym, aby monitorować jego stężenie w trakcie leczenia. W diagnostyce wznowy korzysta się z bardziej zaawansowanych metod obrazowania na przykład z PET (pozytronowa tomografia emisyjna). Istotne jest, aby na samym początku wykluczyć przerzuty do wątroby, które pojawiają się jako pierwsze. U 25% chorych stwierdza się je już przy rozpoznaniu raka jelita grubego.

Leczenie raka jelita grubego

Leczenie jest uzależnione od lokalizacji zmiany i stopnia zaawansowania choroby (występowania przerzutów).  Duże znaczenie w planowaniu leczenia ma wykluczenie rozsiewu raka i naciekania niemożliwych do resekcji narządów sąsiadujących. W raku odbytnicy stosuje się resekcję odbytnicy z zachowaniem ciągłości przewodu pokarmowego.

We wczesnych nowotworach można wykonać lokalne wycięcie z dostępu przezodbytniczego. Często usuwa się większe fragmenty jelita, na przykład dokonuje się resekcji poprzecznicy, radykalnej resekcji esicy. Po operacji stosuje się chemioterapię. Leczenie chemioterapeutykami stosuje się również w celu zmniejszenia wielkości guza i uzyskania stanu, w którym możliwa jest operacja. W bardzo zaawansowanych nowotworach stosuje się chemioterapię paliatywną.

Ważne też, by zwrócić uwagę na odpowiednie odżywienie pacjenta i gdy tradycyjna dieta nie wystarcza – skonsultować z lekarzem uzupełnienie diety doustnymi preparatami odżywczymi dostarczającymi dużą ilość białka i energii w małej objętości np. Nutridrink Protein Omega 3. 

 

Rak jelita grubego — profilaktyka

U osób z niskim ryzykiem rozwoju raka jelita grubego zaleca się profilaktyczne wykonanie kolonoskopii po 50 roku życia. Jeżeli wynik jest prawidłowy, to kolejną kontrolę należy wykonać za 8-10 lat.

W przypadku rodzinnego występowania raka jelita grubego zaleca się nadzór kolonoskopowy od 40 roku życia co 5 lat.

Istnieją doniesienia, które wskazują, że przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego w dawce 300 mg zmniejsza o 40-50% zapadalność i umieralność na raka jelita grubego. Jednak nie zaleca się rutynowego stosowania kwasu acetylosalicylowego ze względu na niepewny bilans korzyści i ryzyka (działań niepożądanych w postaci krwawienia z przewodu pokarmowego). Taką przewagę, korzyści nad ryzykiem, wykazano w grupie osób w wieku 50-60 lat, obciążonych zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym. Za to zwiększone spożycie błonnika i nabiału oraz aktywność fizyczna sprzyjają zmniejszonemu ryzyku zachorowania na raka jelita grubego w każdej grupie wiekowej niezależnie od dodatkowych czynników ryzyka.

 

 

Na podstawie:

Interna Szczeklika 2020- 2021

Choroby przewodu pokarmowego – postępy 2020-2021. Med. Prakt. 2021 ; 6: 55-76