Wątroba to jeden z ważniejszych narządów w ludzkim organizmie. Pełni wiele ważnych funkcji, ma duże zdolności regeneracyjne. Kiedy ten narząd choruje, długo może nie dawać żadnych objawów. Co istotne, sama wątroba nie boli, ponieważ nie ma unerwienia czuciowego. Ból pojawia się dopiero wtedy, kiedy dochodzi do jej powiększenia i napięcia otrzewnej (błony surowiczej), która otacza wątrobę w postaci torebki. To ona jest unerwiona czuciowo, więc jej napięcie sprawia ból. Ten może pojawiać się również wtedy, kiedy powiększona wątroba uciska inne narządy wewnętrzne.

Rak-watroby

Spis treści:

  1. Funkcje wątroby
  2. Rak wątrobowokomórkowy (HCC, pierwotny rak z komórek wątrobowych)
  3. Przyczyny raka wątroby
  4. Objawy raka wątroby
  5. Rozpoznanie raka wątroby
  6. Leczenie raka wątroby
  7. Postępowanie dietetyczne
  8. Rokowanie przy raku wątroby
  9. Co jeszcze warto wiedzieć?

Funkcje wątroby

Wątroba jest odpowiedzialna za wiele procesów zachodzących w naszym organizmie. Jest często nazywana naszym wewnętrznym laboratorium. W wątrobie zachodzi przemiana wielu substancji: lipidów (tłuszczów), węglowodanów i białek. Na przykład w wątrobie wytwarzane jest 85% wszystkich białek znajdujących się w osoczu, między innymi albuminy oraz liczne białka krzepnięcia (w tym protrombina). Wątroba gromadzi zapasy witamin: A, D i B12 oraz żelaza związanego z ferrytyną.

To, co bardzo istotne — wątroba pełni również funkcje odtruwające: dotyczy to neutralizacji różnych toksyn, w tym alkoholu i amoniaku (przekształcanie w mocznik), przemiany leków i hormonów. Wątroba jest narządem regulującym ilość bilirubiny we krwi, jest odpowiedzialna za wytwarzanie żółci, substancji niezbędnej do trawienia tłuszczów. Jedną z niezwykle ważnych czynności wątroby jest tak zwana funkcja żerna (fagocytoza), czyli pochłaniane i niszczenie różnych cząstek np. rozpadających się fragmentów komórek pochodzących z tkanek lub przedostających się z zewnątrz (z krwią z żyły wrotnej wirusów, bakterii, grzybów czy pasożytów).

W związku z tym, że wątroba jest tak „życiodajnym organem”, jej uszkodzenie, a szczególnie choroba nowotworowa może doprowadzić do licznych objawów i dysfunkcji w całym organizmie.

Rak wątrobowokomórkowy (HCC, pierwotny rak z komórek wątrobowych)

Pierwsze objawy najczęściej pojawiają się między 50 a 60 rokiem życia. Rak wątroby z 3-krotnie większą częstością występuje u mężczyzn niż u kobiet. Co ciekawe nowotwór ten występuje z dużym zróżnicowaniem geograficznym. W południowo-wschodniej Azji jest najczęstszym nowotworem złośliwym. W Polsce notuje się około 1400 nowo zdiagnozowanych przypadków rocznie.

Przyczyny raka wątroby

Najczęstszym czynnikiem ryzyka raka wątroby jest przewlekłe zapalnie wątroby typu B lub C oraz marskość wątroby. Innym czynnikiemsą aflatoksyny (szczególnie aflatoksyna B1). To rodzaj mykotoksyn wytwarzanych przez grzyby pleśniowe, szczególnie z rodziny Aspergillus flavus, które dostarczone do organizmu nawet w niewielkich ilościach mogą mieć działanie hepatotoksyczne (szkodliwe dla wątroby), mutagenne, wywoływać objawy zatrucia. Na zwiększone ryzyko zakażenia aflatoksynami narażone są pewne grupy zawodowe. Największa z nich to osoby pracujące w bezpośrednim kontakcie ze zbiorem lub przetwórstwem żywności, czyli rolnicy i pracownicy fabryk.

Do innych czynników ryzyka wystąpienia raka wątroby można zaliczyć nitrozaminy, które tworzą się podczas termicznej obróbki żywności (na przykład peklowanego mięsa), czy też samoistnie w trakcie przechowywania jedzenia. Rak wątrobowokomórkowy może pojawić się u osób nadużywających alkoholu czy też palących papierosy. W tym przypadku często najpierw mamy do czynienia z marskością wątroby, a następnie z pojawieniem się guza podejrzanego o zmianę nowotworową.

Zwiększone ryzyko zachorowania na raka wątroby mają również osoby z wrodzonymi chorobami metabolicznymi takimi jak: hemochromatoza czy też dziedziczą porfiria skórna późna).

Objawy raka wątroby

Objawy raka wątroby pojawiają się dość późno i niestety są bardzo niespecyficzne. Do najbardziej typowych objawów należy:

  • ucisk w prawym podbrzuszu,
  • brak łaknienia,
  • utrata masy ciała,
  • zmniejszenie wydolności fizycznej,
  • ból brzucha,
  • powiększenie obwodu brzucha,
  • czasami gorączka,
  • żółtaczka, tak zwane objawy paranowotworowe np. poliglobulia (nadprodukcja krwinek czerwonych),
  • czy też powikłania w postaci dekompensacji istniejącej już marskości wątroby.

Rozpoznanie raka wątroby

W celu rozpoznania raka wątroby wykonuje się wiele badań diagnostycznych. U mniej więcej 70% chorych można zaobserwować podwyższenie poziomu alfa-fetoproteiny (AFP) – jednego z czułych parametrów nowotworowych oznaczanych w surowicy krwi. W USG jamy brzusznej uwidacznia się pojedynczy lub wieloogniskowy, czasem naciekający, guz.

Aby potwierdzić rozpoznanie raka wątroby, złotym standardem jest wykonanie drugiego badania obrazowego. Może nim być tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej z kontrastem lub rezonans magnetyczny (MRI) również z kontrastem hepatotropowym. W badaniach dodatkowych wykonuje się RTG klatki piersiowej, a czasem tomografię klatki piersiowej. Biopsja cienkoigłowa pod kontrolą USG zlecana jest stosunkowo rzadko, w sytuacji, kiedy rozpoznanie nie jest pewne lub, gdy przypadek ma charakter nieoperacyjny. Angiografia (uwidocznienie naczyń wątrobowych) ma znaczenie pomocnicze i uzupełniające, szczególnie przed planowanym leczeniem operacyjnym.

W diagnostyce różnicowej uwzględnia się również inne guzy złośliwe na przykład wątrobiaka zarodkowego, naczyniakomięsaka, przerzuty do wątroby, raka z komórek przewodów żółciowych.

Nie wszystkie guzy wątroby mają charakter złośliwy np. naczyniaki wątroby czy też gruczolak wątrobowokomórkowy. W przypadku guzów łagodnych należy zwrócić uwagę na potencjalne ryzyko krwawienia, a nawet zagrażające życiu krwotoki spowodowane na przykład martwicą i pęknięciem guza. W wątrobie lubią lokalizować się zmiany torbielowate w postaci pojedynczych lub mnogich torbieli, należy też pamiętać, że wątroba bywa narządem docelowym dla niektórych pasożytów np. tasiemca, pełzaka czerwonki – w przypadkach zakażenia pasożytniczego mogą również tworzyć się zmiany ogniskowe np. w postaci ropni, które mogą wymagać różnicowania ze zmianą nowotworową.

Leczenie raka wątroby

Najbardziej skutecznym leczeniem raka wątroby jest częściowa resekcja wątroby, ewentualnie przeszczep wątroby. W przypadku pojedynczego guza można stosować miejscowe leczenie ablacyjne (zniszczenie tkanki nowotworowej) np. przezskórne wstrzykiwanie alkoholu do guza w celu jego zniszczenia lub termoablację falami o częstości radiowej lub laserową termoablację. Wykonuje się również przeznaczyniowe wstrzyknięcie mikrosfer radioizotopowych (mikrosfer żywicznych, zawierających promieniotwórczy izotop) bądź przeztętniczą chemo-embolizację guza (podanie pacjentom leku cytostatycznego bezpośrednio do guza w wątrobie. Lek działa tylko na nowotwór i nie niszczy innych organów). Leczenie za pomocą chemioterapii przeważnie wydaje się mało skuteczne.

Postępowanie dietetyczne

Na ogół pacjenci z guzem wątroby dobrze tolerują tradycyjna dietę. Ograniczenie spożycia tłuszczów może być wskazane u osób z biegunką. W jadłospisie warto uwzględnić kilka posiłków dziennie (od 4 do 7), w tym jeden posiłek późnowieczorny, który pozytywnie wpływa na gospodarkę azotową.

W przypadku pacjentów niedożywionych, z utratą masy ciała, lekarz może zalecić doustne preparaty odżywcze np.  Nutridrink Protein, bogate w energię (306 kcal w jednej buteleczce) i zwiększające codzienną podaż białka (18 g białka w butelce). Warto też rozważyć doustną suplementację aminokwasów rozgałęzionych (BCAA). Należy również zwracać uwagę na suplementację witaminy D3 oraz wapnia, a także witaminy B12. W przypadku bardziej zaawansowanego niedożywienia lub niemożności odżywiania się pacjenta drogą doustną warto skonsultować z lekarzem wprowadzenia żywienie dojelitowe lub żywienie pozajelitowe.

 

 

Rokowanie przy raku wątroby

Po resekcji wątroby 5-letnia przeżywalność wynosi do 65%, a po przeszczepieniu wątroby odsetek przeżyć 5-letnich sięga 80%.

Co jeszcze warto wiedzieć?

U osób z rozpoznaną marskością wątroby w celu wczesnego wykrycia raka wątrobowokomórkowego należy wykonywać USG jamy brzusznej i oznaczać stężenie AFP co 6 miesięcy.

 

Referencje:

Hepatologia postępy 2020. Med. Prakt. 2021; 5: 88-96

Choroby wewnętrzne. Franciszek Kokot

Interna Szczeklika 2021

Podstawy żywienia klinicznego, Sobotka L, wydanie czwarte