Odpowiednie żywienie jest niezwykle ważne w trakcie leczenia w szpitalu. Wszyscy o tym wiemy. Okazuje się jednak, że dla lepszej regeneracji organizmu po hospitalizacji, to co jemy w okresie rekonwalescencji (czyli po wypisie) ma również bardzo duże znaczenie. Szczególną rolę w tym okresie nadal odgrywa białko, dlatego warto jest spożywać produkty bogate w ten składnik w każdym posiłku. Co jeszcze warto jeść, żeby szybciej dojść do siebie po opuszczeniu szpitala i czy dieta lekkostrawna jest dla wszystkich taka sama?

Spis treści:

  1. Żywienie po wypisie ze szpitala – podstawowe zasady
  2. Po pierwsze – stopniowe wprowadzanie nowości
  3. Dieta lekkostrawna po szpitalu – dla kogo?
  4. Dieta lekkostrawna - zasady
  5. Po trzecie – dużo białka
  6. Ile białka powinno się zjadać?
  7. Żywienie w czasie rekonwalescencji – dlaczego jest takie ważne

Żywienie po wypisie ze szpitala – podstawowe zasady

Wypis ze szpitala nie oznacza zazwyczaj jeszcze całkowitego wyzdrowienia – jest to kolejny krok do stopniowego powrotu do sił. Nie zawsze dzieje się to szybko i samoistnie, często występuje dłuższy spadek sprawności. Ta nabyta słabość po pobycie w szpitalu określana jest mianem syndromu poszpitalnego. Ten okres wrażliwości występuje, ponieważ hospitalizacja, mimo że konieczna i zapewniająca potrzebne leczenie, jednocześnie może negatywnie wpływać na fizyczną i emocjonalną równowagę pacjenta. Dlatego tym bardziej czas po wypisie to moment, gdy należy zwrócić uwagę na swój organizm i wesprzeć go w powracaniu do sił. Pacjent ma realny wpływ na przebieg procesu rekonwalescencji przez zadbanie o odpowiednie żywienie i aktywność fizyczną, a także wystarczającą ilość snu czy eliminację stresu.

Oczywiście, każda choroba może być związana z koniecznością stosowania nieco innej diety. Najbardziej na swój sposób żywienia powinny uważać osoby, których hospitalizacja była związana z chorobami układu pokarmowego. Szczególna ostrożność dotyczy chorych po przebytej operacji w obrębie przewodu pokarmowego. Ale jest kilka uniwersalnych zasad, które powinny być stosowane w okresie poszpitalnej rekonwalescencji.

Po pierwsze – stopniowe wprowadzanie nowości

Pierwszą, podstawową zasadą, jest stopniowe rozszerzanie diety i obserwowanie tolerancji organizmu. Najbezpieczniej zacząć od spożywania tych produktów, które jedliśmy w szpitalu. Jest to bezpieczna baza, od której możemy rozpocząć rozszerzanie diety. W zależności od tego, czy w naszej diecie szpitalnej pojawiały się surowe warzywa czy może tylko warzywa w wersji gotowanej, wprowadzanie nowych produktów może wyglądać nieco inaczej w każdym z tych przypadków. Warto jednak zapamiętać, że nowe produkty wprowadzamy do diety pojedynczo i stopniowo. I zawsze obserwujemy reakcję organizmu i swoje samopoczucie po spożywanych posiłkach. Jeśli coś nas zaniepokoi, warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Pamiętajmy też, że każde zalecenia są tylko wskazówkami. Dieta powinna być dopasowana do indywidualnej tolerancji danych produktów, a także obserwowanych objawów.

Dieta lekkostrawna po szpitalu – dla kogo?

Drugą bardzo ważną zasadą jest kwestia lekkostrawności diety. Dieta poszpitalna zazwyczaj powinna być dietą lekkostrawną (łatwostrawną). Oznacza to, że powinniśmy zrezygnować z ciężkich i długo trawionych produktów/posiłków. Powinna to być oczywiście dieta bogatoodżywcza, czyli przede wszystkim bogata w białko, witaminy i składniki mineralne i dostarczająca odpowiedniej ilości energii. Mówimy przecież o etapie regeneracji organizmu. Dlatego warto podkreślić, że z zasady dieta lekkostrawna nie jest dietą odchudzającą. W przypadku osób, u których zalecana jest redukcja masy ciała należy ten proces przeprowadzać stopniowo. Niewskazane jest gwałtowne chudnięcie. Tak jak w innych przypadkach, zalecane jest zjadanie w ciągu dnia od 4 do 6 posiłków (w zależności od naszego zapotrzebowania oraz jednostki chorobowej). Ważne, aby pamiętać, że kolacja powinna być zjedzona minimum 2 godziny przed pójściem spać.

Dieta lekkostrawna - zasady

Sposób obróbki

Dieta lekkostrawna nie wiąże się z wielkimi restrykcjami i ograniczeniami ani monotonią, nie chodzi o to by zjadać ciągle pulpety z ryżem i marchewką, do tego rozgotowane i nieprzyprawione. Modyfikacja diety w kierunku diety lekkostrawnej polega na spożywaniu produktów, które są łatwo trawione, czyli przede wszystkim niewskazane są potrawy smażone jak również produkty z dużą ilością tłuszczu. W diecie eliminuje się również produkty wzdymające (co wiąże się z indywidualną tolerancja, nie każdy przewód pokarmowy reaguje tak samo). Najbardziej polecane techniki kulinarne to gotowanie w wodzie lub na parze, duszenie bez obsmażania, a także pieczenie w pergaminie lub naczyniach ceramicznych. Warto jednak pamiętać, że posiłki gotowane będą zdecydowanie łatwiejsze do gryzienia oraz trawienia niż potrawy pieczone. W sytuacji, kiedy okres rekonwalescencji dotyczy np. okresu pooperacyjnego, warto więc z początku wybierać potrawy gotowane zamiast pieczonych.

Surowe warzywa i owoce

Dieta lekkostrawna polega na ograniczeniu dużej ilości surowych warzyw i owoców. Są one dozwolone, jednak ich ilość i rodzaj zależą od naszego samopoczucia. Gorzej tolerowane bywają zwłaszcza: kapusta, papryka, cebula, czosnek, rzodkiewka, czereśnie, gruszki czy śliwki. Można je wprowadzić do diety tylko wtedy, jeśli dobrze się po nich czujemy. I tylko w przypadku, jeśli nie otrzymaliśmy informacji, że powinniśmy je wykluczyć z diety. Lepszym rozwiązaniem, przynajmniej na początek, są takie warzywa i owoce jak: cukinia, bakłażan, dynia, marchew, pietruszka, burak, ziemniaki, pomidory, jabłko, banan czy brzoskwinia bez skórki. Warto zapamiętać, że obieranie owoców i warzyw ze skórki powoduje, że są one bardziej lekkostrawne. Nie należy jednak ograniczać warzyw o owoców jako takich – są one kluczowym elementem prawidłowego żywienia i powinny się znaleźć w każdym posiłku.

Błonnik

Z zasady, dieta lekkostrawna, opiera się raczej na produktach zbożowych o mniejszej ilości błonnika tj. niewskazane są m.in. otręby, chleby żytnie na zakwasie, kasza pęczak, razowe makarony czy brązowy ryż (czyli tzw. produkty bogatobłonnikowe/bogatoresztkowe). Jednak zalecenie ograniczenia tego typu produktów może zmieniać się w zależności od choroby, która była przyczyną hospitalizacji i chorób współtowarzyszących, bo np. w przypadku pacjentów z cukrzycą może istnieć potrzeba wdrożenia produktów z większą ilością błonnika. Pamiętajmy też, że ilość błonnika zmniejsza się im bardziej coś rozdrabniany i gotujemy. W związku z tym gotowana marchewka będzie miała mniej błonnika i będzie bardziej lekkostrawna niż marchewka surowa. W diecie lekkostrawnej powinno się unikać ostrych przypraw i dodatków takich jak ostra papryka, ocet czy duża ilość pieprzu. Niewskazane są produkty wędzone oraz peklowane.

Tłuszcze

Dużą wątpliwością dla pacjentów są tłuszcze. Istnieje obawa, że są one ciężkostrawne i powinny zostać wyeliminowane z diety. Nic bardziej mylnego! Z diety powinny oczywiście zostać wyeliminowane te tłuszcze, które faktycznie są ciężkostrawne i niewskazane (jak np. smalec). Pacjenci powinni przede wszystkim zrezygnować z potraw smażonych (dzieje się tak, ponieważ tłuszcz pod wpływem wysokiej temperatury staje się niewskazany dla naszego organizmu). Jednak stosowanie np. olejów roślinnych czy masła dodawanych do potraw jak najbardziej jest dozwolone. Zwłaszcza jeśli tłuszcz dodajemy do potrawy dopiero po jej przyrządzeniu.

Ewentualnego, indywidualnego dopasowania wymaga kwestia spożycia orzechów oraz pestek. Rzeczywiście, są one gorzej trawione i u pewnej grupy osób mogą być przeciwwskazane. Warto zacząć od wprowadzania tych bardziej lekkostrawnych tj. sezamu czy orzechów w formie zmielonej np. w formie dobrej jakości masła orzechowego.

Płyny

W okresie rekonwalescencji nie możemy zapominać o płynach. Najbardziej wskazana będzie niegazowana woda mineralna nisko- lub średniozmineralizowana albo słaba herbata.  Zapotrzebowanie na płyny wynosi około 30-35ml płynów na każdy kilogram masy ciała. Uzależnione jest to oczywiście dodatkowo od wieku, pory roku oraz aktywności fizycznej.

Po trzecie – dużo białka

Trzecia, bardzo ważna i uniwersalna zasada to stosowanie diety bogatobiałkowej. Należy pamiętać, że białko jest podstawowym budulcem organizmu. Jest więc niezbędne do procesu prawidłowej regeneracji. Dodatkowo, zasoby białka (czyli tkanka mięśniowa) w czasie choroby mogą zostać zmniejszone. Wpływ na zmniejszenie ilości masy mięśniowej (tzw. beztłuszczowej masy ciała) mają oprócz choroby również inne czynniki. Znaczenie ma np. poziom aktywności fizycznej, wiek, stosowane leczenie itd. Pamiętajmy, że nawet krótkie okresy dużego ograniczenia aktywności fizycznej (a taka sytuacja ma miejsce podczas hospitalizacji) powodują dużo negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Badania wskazują, że nawet kilkudniowe leżenie w łóżku znacznie zmniejsza masę mięśni szkieletowych (unieruchomienie na około tydzień powoduje spadek masy mięśniowej aż o ok. 1,4 kg!). Obserwowane są również inne zmiany, jak np. zmniejszenie wrażliwości organizmu na insulinę. Ilość mięśni ma więc kluczowe znaczenie w procesie regeneracji organizmu stąd potrzeba więcej białka, aby je odbudować. Lepsze odżywienie białkowe ma również związek z lepszym gojeniem ran, lepszą odpornością i mniejsza ilością infekcji czy krótszym pobytem w szpitalu. W związku z tym należy pamiętać, że w okresie regeneracji poszpitalnej w diecie niezbędne jest białko.

Najważniejszymi źródłami białka w diecie po zakończonej hospitalizacji powinny być: chude mięsa (drób bez skóry, chude ryby, królik), nabiał chudy lub półtłusty (zwłaszcza sery twarogowe) oraz jajka. Niewskazane jest tłuste mięso (jak karkówka, golonka), kiełbasy czy ryby wędzone. Należy jednak pamiętać o sposobie przygotowania produktów. Dieta powinna być lekkostrawna, a więc produkty takie jak drób, ryby czy jaja powinny być podawane raczej w formie gotowanej, czy pieczonej, a nie smażonej.  W przypadku ryb tłustych zalecana jest indywidualna ocena. Ale nawet w przypadku, jeśli są one dozwolone to należy pamiętać, że przeciwwskazane są ryby w formie panierowanej i smażonej.

U osób, które nie jedzą lub ograniczają produkty odzwierzęce źródłem białka mogą być rośliny strączkowe. Trzeba jednak zaznaczyć, że jest to mniej łatwostrawne źródło. W roślinach strączkowych oprócz białka znajduje się bowiem również spora ilość błonnika pokarmowego, co po operacji w okolicach żołądka czy jelit może być zbyt dużym dla obciążeniem dla przewodu pokarmowego, dlatego szczególnie na początku warto wybierać inne źródła białka. Do łatwiej trawionych produktów strączkowych należą młoda fasolka szparagowa, zielony groszek oraz dobrze ugotowana czerwona soczewica. Jednak to, czy możemy spożywać roślinny strączkowe (nawet te bardziej lekkostrawne) należy omówić indywidualnie z lekarzem lub dietetykiem.

Ile białka powinno się zjadać?

Zapotrzebowanie na białko w okresie poszpitalnym zależy od rodzaju jednostki chorobowej. Indywidualnie powinna ono zostać ocenione w przypadku pacjentów z chorobami nerek. Jednak u większości pacjentów średnia zalecana podaż białka mieści się w zakresie około 1,2-1,5g/kg masy ciała, co jest ilością prawie dwukrotnie większą niż w przypadku osób zdrowych.

Czy taka ilość jest trudna do dostarczenia? Wszystko zależy od tego, jaki apetyt ma osoba chora, czy nie ma zaburzeń połykania itd. U części osób wystarczy pamiętać, aby w każdym posiłku znalazło się źródło białka. Jednak nie u każdego takie zalecenie wystarczy. U osób, które nie są w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości białka i innych składników odżywczych, zgodnie z rekomendacjami, dieta powinna być uzupełniania o zalecone przez lekarza tzw. ONS, czyli preparaty do żywienia medycznego. Są to specjalne preparaty odżywcze o składzie dostosowanym do potrzeb pacjentów np. ze zwiększonym zapotrzebowaniem białkowym w przypadku niedożywienia lub ryzyka niedożywienia związanego z chorobą. Przykładem takiego preparatu jest Nutridrink Protein. Oprócz białka Nutridrink Protein dostarcza  m.in. witaminy oraz składniki mineralne niezbędne w okresie rekonwalescencji. Warto pamiętać, że oczywiście, białko jest niezbędne do regeneracji, ale ważne będzie również dostarczenie innych składników. Preparat można stosować jako indywidualny produkt pomiędzy posiłkami lub jako dodatek do posiłku (np. do gotowanego ryżu z owocami lub w wersji wytrawnej – jako dodatek do zupy). Należy pamiętać, że Nutridrink Protein powinien zostać wypity powoli, małymi łykami (najlepiej przez około 30 minut). Dzięki temu będzie lepiej przyswojony i wykorzystywany przez organizm.

Żywienie w czasie rekonwalescencji – dlaczego jest takie ważne

Poruszając kwestię diety na koniec należy jeszcze raz podkreślić, że odpowiednie żywienie pacjenta po pobycie w szpitalu jest bardzo ważne dla jego powrotu do zdrowia, szczególnie w kontekście syndromu poszpitalnego. Dodatkowo wspomnieć o konieczności uprawiania aktywności fizycznej. Oczywiście, powinna ona być wprowadzona indywidualnie – po konsultacji ze specjalistą. Należy jednak podkreślić, że zastosowana dieta bogatoodżywcza i bogatobiałkowa będzie dużo lepiej wykorzystana przez organizm w sytuacji, jeśli oprócz diety wprowadzimy również aktywność fizyczną.

Nutridrink Protein to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Do postępowania dietetycznego w niedożywieniu i ryzyku niedożywienia związanym z chorobą, szczególnie u pacjentów ze zwiększonym zapotrzebowaniem białkowym.

Piśmiennictwo:

  1. Marlou L. Dirks, Benjamin T. Wall, Bas van de Valk, Tanya M. Holloway, Graham P. Holloway, Adrian Chabowski, Gijs H. Goossens, Luc J.C. van Loon; One Week of Bed Rest Leads to Substantial Muscle Atrophy and Induces Whole-Body Insulin Resistance in the Absence of Skeletal Muscle Lipid Accumulation. Diabetes 1 October 2016; 65 (10): 2862–2875.
  2. Jarosz M. (red.) Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa; 2017.