Chorzy na nowotwór często zadają sobie pytanie „co jeść”? Czy jako pacjenci muszą stosować specjalną dietę, czy mogą jeść wszystko, jeśli jest na to apetyt, czy nie zaszkodzą mi pewne pokarmy? Rola białka i cukrów w diecie pacjentów onkologicznych wzbudza często wątpliwości. Co na ten temat wiadomo?

Węglowodany, czyli cukry, to podstawowa grupa składników odżywczych.

Spis treści:

  1. Białko a dieta w chorobie nowotworowej. Poznaj jego rolę
  2. Jakie produkty są źródłem białka?
  3. Czy białko zwalcza nowotwór?
  4. Cukier a dieta w chorobie nowotworowej – zbędny czy potrzebny składnik?
  5. Dieta pacjenta onkologicznego: co zawiera cukier?
  6. Czy cukier żywi raka? Rola cukru w diecie onkologicznej
  7. Czy cukier powoduje raka?

Białko a dieta w chorobie nowotworowej. Poznaj jego rolę

Białko to główny składnik strukturalny i funkcjonalny każdej komórki organizmu. Wchodzi w skład tkanek, np.: mięśni, skóry, narządów wewnętrznych, a także enzymów, hormonów, komórek odpornościowych oraz szeregu związków odpowiedzialnych za regulację przebiegu procesów genetycznych.

Białko w diecie osoby chorej onkologicznie jest niezwykle istotne jako składnik niezbędny w trakcie terapii i rekonwalescencji. Dlatego warto wiedzieć, że zapotrzebowanie na ten składnik jest znacznie większe niż u osoby zdrowej. Odpowiednia podaż białka pomaga choremu zmniejszyć straty masy mięśniowej, wzmacnia odporność, zwiększa zdolność gojenia się ran pooperacyjnych i pomaga w odbudowie komórek i tkanek. Białka krwi pełnią funkcję transportową – są również nośnikiem większości leków stosowanych w chemioterapii. 

Jakie produkty są źródłem białka?

Każde białko składa się z aminokwasów, połączonych specyficzną kolejnością, zależną od funkcji danego białka. Istnieje pula aminokwasów niezbędnych (egzogennych), które muszą być dostarczane do organizmu z pożywieniem, ponieważ sam nie jest w stanie ich wytworzyć i aminokwasów nieniezbędnych (endogennych), które mogą być syntetyzowane przez organizm człowieka.

Źródła białka, w zależności od zawartości aminokwasów, można podzielić na:

Pełnowartościowe źródła białka (o dużej wartości odżywczej), mają odpowiednią ilość i proporcje aminokwasów egzogennych odniesieniu do potrzeb organizmu. Są one prawie całkowicie wykorzystane do nieustannej produkcji i dystrybucji białek wewnątrzustrojowych.  Ich źródło to białka pochodzenia zwierzęcego:

  • jaja,
  • mleko i produkty mleczne, np.: sery twarogowe i żółte, jogurty, kefiry, maślanki, mleko w proszku,
  • ryby i owoce morza, np.: krewetki, tuńczyk, dorsz, halibut, łosoś,
  • białe i czerwone mięso, np.: drób bez skóry, jagnięcina, wołowina, wieprzowina,
  • wysokobiałkowa żywność medyczna.

Niepełnowartościowe źródła białka (o niskiej wartości odżywczej), które nie zawierają wszystkich aminokwasów egzogennych lub zawierają je w niewystarczającej ilości, przez co w niewielkim stopniu organizm może je wykorzystać. Takie białka są pochodzenia roślinnego:

  • kasze i zboża, np.: gryczana, jaglana, komosa ryżowa, amarantus, kuskus, płatki owsiane,
  • nasiona roślin strączkowych, np.: soja, fasola, groch, soczewica, ciecierzyca,
  • orzechy i pestki, np.: pistacje, migdały, nerkowce, orzechy włoskie, laskowe, pestki dyni, słonecznika.

Wartość odżywczą białek roślinnych można uzupełniać przez łączenie roślinnych źródeł różnych aminokwasów w jednym posiłku, np.: produktów zbożowych z nasionami roślin strączkowych, jeżeli te ostatnie produkty są dobrze tolerowane. Ma to szczególne znaczenie u osób ograniczających w diecie produkty pochodzenia zwierzęcego, czyli wegan i wegetarian.

Czy białko zwalcza nowotwór?

Niektóre białka funkcyjne organizmu mają zdolność zmniejszania ryzyka powstawania nowotworów, poprzez aktywację procesów naprawczych DNA. Jednak ich skuteczność ogranicza się do profilaktyki raka, a nie do leczenia. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, żadna samodzielna dieta i modyfikacje dietetyczne nie są w stanie zwalczyć nowotworu bez podjęcia właściwej terapii. Podczas leczenia przeciwnowotworowego należy zadbać o odpowiednie odżywianie, w tym podaż pełnowartościowego, łatwo przyswajalnego białka, które m.in. ułatwi regenerację tkanek po chemioterapii, radio- lub chemioradioterapii.

Cukier a dieta w chorobie nowotworowej – zbędny czy potrzebny składnik?

Węglowodany, czyli cukry, to podstawowa grupa składników odżywczych, których obecność w diecie jest niezbędna. Wszystkie komórki, a przede wszystkim zdrowe, potrzebują glukozy. Sytuacja ta tyczy się szczególnie komórek nerwowych i krwinek czerwonych. Żyją one głównie dzięki glukozie i nie potrafią pozyskiwać energii z innych źródeł. Węglowodany, w porównaniu do tłuszczy i białka, najszybciej dostarczają energii.

Zalecane spożycie węglowodanów to od 35 do 50% wartości energetycznej całodziennej diety pacjenta onkologicznego. Jeśli węglowodany złożone są dobrze tolerowane przez pacjenta, to nie więcej niż 10% energii może pochodzić z cukrów prostych, zawartych np.: w słodyczach, cukrze stołowym, miodzie, owocach.

Oprócz tego, wykluczając całkowicie źródła węglowodanów z diety, narażamy się również na niedobory innych ważnych składników w nich występujących, takich jak witaminy, składniki mineralne i przeciwutleniacze, wspierające naszą odporność. Dieta bez żadnej  zawartości węglowodanów, jest  niemożliwa do zbilansowania pod względem odżywczym.

Dieta pacjenta onkologicznego: co zawiera cukier?

Rekomendowanym źródłem węglowodanów dla pacjentów onkologicznych są produkty zbożowe: kasze, ryż, makarony, pieczywo. W menu nie powinno również zabraknąć węglowodanów zawartych w warzywach i owocach. Należy je jeść w postaci najlepiej tolerowanej przez pacjenta, na przykład w formie surowej lub gotowanej, zupy-krem, puree, wyciskane soki, smoothie, koktajlów mleczno-owocowych. Innymi dobrymi źródłami węglowodanów są produkty mleczne, takie jak mleko, różnego rodzaju serki czy fermentowane napoje mleczne*, tj. kefir, maślanka, jogurt.

Dobór rodzaju węglowodanów powinien być uzależniony od tolerancji chorego na produkty, które zawierają węglowodany i jego stanu odżywienia. W tej kwestii szczególnie istotna jest zawartość błonnika, czyli węglowodanów nie ulegających trawieniu. Jeśli u chorego występują problemy z przewodem pokarmowym, np. biegunki lub stwierdzone zaburzenia wchłaniania, warto wybierać produkty ubogie w błonnik, takie jak: drobne kasze, ryż, białe pieczywo i makarony. W odwrotnej sytuacji, przy zaparciach, warto uwzględnić w jadłospisie grube kasze, pełnoziarniste pieczywo, płatki owsiane i inne pełnoziarniste produkty. Błonnik przyśpiesza pasaż jelitowy, dzięki czemu zapobiega zaparciom. Rodzaj węglowodanów jest istotny również w zależności od stanu odżywienia. Dla pacjentów z rozwiniętym niedożywieniem polecana jest dieta łatwostrawna, której istotną częścią jest ograniczenie produktów zawierających błonnik.

Czy cukier żywi raka? Rola cukru w diecie onkologicznej

Glukoza, która należy do  cukrów prostych to główny składnik, z którego organizm czerpie energię. Przyjmowanie węglowodanów w nadmiernych ilościach nie jest dobre dla zdrowia – może wywołać cukrzycę typu II i otyłość. Nie można jednak z góry przyjmować, że wszystkie cukry są  szkodliwe. Węglowodany są podstawową grupą składników odżywczych i ich zawartość w diecie jest niezbędna. Wszystkie komórki, a szczególnie budujące układ nerwowy, potrzebują glukozy jako źródła energii.

Nowotwór również pobiera glukozę potrzebną do swojego metabolizmu, ale nie oznacza to, że chorzy powinni zrezygnować z tego składnika. W takiej sytuacji „zagłodzone” zostałyby też zdrowe komórki, które są odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Dodatkowo, bez odpowiedniej podaży węglowodanów w diecie, organizm może wytwarzać cukier między innymi z deficytowego budulca, jakim jest białko. Proces ten upośledza odbudowę i regenerację tkanek, a także może prowadzić niedożywienia i wyniszczenia organizmu. Dlatego odpowiednie spożycie energii z węglowodanów jest konieczne, służąc także do „oszczędzania” własnych komórek.

Pacjenci z odpowiednim stanem odżywienia w chorobie mogą lepiej znosić leczenie, są bardziej odporni na zakażenia wtórne, mają z reguły lepsze samopoczucie.

Czy cukier powoduje raka?

U zdrowych osób cukier bezpośrednio nie powoduje raka. Zależność „cukier a rak” jest istotna przy jego zbyt dużej podaży, a w konsekwencji – otyłości. Nadmierna masa ciała potęguje ryzyko zachorowania na nowotwór. Dieta profilaktyczna, potocznie nazywana „dietą antyrakową”, uwzględnia ograniczenie cukrów prostych w codziennym jadłospisie. Przestrzeganie zasad zdrowego żywienia może zmniejszyć prawdopodobieństwo choroby. Jednak, gdy rak zaatakował, najistotniejsze jest wspomaganie terapii medycznej żywieniem, które pomaga zapobiegać niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu.

*przeciwwskazane u chorych w okresie po przeszczepie szpiku