Rak jelita grubego jest jednym z najczęstszych nowotworów rozpoznawanych w Polsce. W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost zachorowalności, co wynika między innymi z niekorzystnych nawyków żywieniowych i siedzącego trybu życia Polaków. Podstawowe niepokojące objawy powinien znać każdy z nas. Musimy mieć także świadomość, że my sami mamy wpływ na zachorowania na raka jelita grubego, a poprzez odpowiednią dietę, aktywność fizyczną oraz regularne badania profilaktyczne, możemy istotnie zmniejszyć ryzyko zachorowania na ten nowotwór.

Spis treści:

  1. Ilu Polaków choruje na raka jelita grubego?
  2. Czy rak jelita grubego jest dziedziczny?
  3. Wskazania do badania przesiewowego:
  4. Gdzie się może lokalizować i jakie są typy raka jelita grubego?
  5. Jakie są obawy raka jelita grubego?
  6. Jak zdiagnozować raka jelita grubego? Lista potrzebnych badań
  7. Czy rak jelita grubego boli?
  8. Rak okrężnicy – objawy
  9. Rak odbytu – objawy, które powinny Cię zaniepokoić

Ilu Polaków choruje na raka jelita grubego?

Według najnowszych danych z Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2017 r. nowotwory złośliwe wykryto u blisko 165 tys. Polaków, a zgony dotyczyły około 100 tys. osób. Na podium tej niechlubnej statystyki znajduje się rak jelita grubego. Biorąc pod uwagę częstość występowania, u kobiet jest on drugim, zaś u mężczyzn trzecim najczęściej wykrywanym nowotworem. W 2017 roku nowotwór jelita grubego, obejmujący takie jednostki chorobowe jak: rak kątnicy, rak okrężnicy i rak odbytnicy lub rak odbytu (który jest uwzględniany w klasyfikacjach epidemiologicznych razem z nowotworami jelita grubego), zdiagnozowano u ponad 8 tysięcy kobiet oraz u ponad 10 tysięcy mężczyzn. Z powodu raka jelita grubego w 2017 roku zmarło ponad 12 tysięcy chorych. Niestety w Polsce zarówno zachorowalność, jak i umieralność ciągle rosną. Obecnie nowotwory nie są problemem jednostkowym, ale stanowią także poważny problem społeczny. Aktualnie w Polsce żyje ponad milion osób z rozpoznaną chorobą nowotworową.

Czy rak jelita grubego jest dziedziczny?

W około 80 proc. przypadków rak jelita grubego nie ma podłoża genetycznego.
Do rozwoju tego nowotworu przyczyniają się głównie czynniki środowiskowe, przede wszystkim dietetyczne, takie jak spożywanie zbyt dużej ilości mięsa czerwonego i tłuszczów nasyconych lub dieta uboga w błonnik. O znaczeniu czynników środowiskowych świadczy fakt, że emigranci z krajów o małej zachorowalności w ciągu jednego pokolenia osiągają ryzyko zachorowania właściwe dla kraju pobytu.

Dlaczego dieta przy raku jelita grubego jest tak ważna? Dowiedz się!

Około 20% zachorowań na raka jelita grubego to nowotwory występujące rodzinnie lub na podłożu uwarunkowanych genetycznie zespołów. Wśród cech klinicznych, charakteryzujących poszczególne zespoły dziedziczne raka jelita grubego można wyodrębnić:

  • młody wiek zachorowania na chorobę nowotworową,
  • liczne przypadki zachorowań w rodzinie,
  • mnogie ogniska nowotworowe w jelicie grubym.

 

Występowanie raka jelita grubego u krewnych 1. stopnia zwiększa ryzyko zachorowania
dwu – trzykrotnie. Wśród zespołów genetycznych, związanych ze zwiększonym ryzykiem nowotworzenia jelita grubego wyróżniamy:

  • HNPCC (ang. Hereditary Non-Polyposis Colorectal Cancer), czyli dziedziczny niezwiązany z polipowatością rak jelita grubego, określany również mianem zespołu Lyncha,
  • FAP (ang. Familial Adenomatous Polyposis) – rodzinna polipowatość gruczolakowata jelita grubego.

 

Kto powinien zbadać się w kierunku zespołów dziedzicznych raka jelita grubego? Sprawdź nasz artykuł!

Osoby chorujące na choroby zapalne jelit – wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna także posiadają zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Po 10 latach trwania choroby wynosi ono ok. 1% rocznie. W związku z tym u tych osób zaleca się wykonywanie kolonoskopii (z losowym pobraniem wycinków) co 1-2 lata, a badania należy rozpocząć po 8 latach trwania choroby – przy pancolitis (zapalenie całego jelita grubego) lub po 15 latach – jeżeli schorzenie dotyczy lewej połowy okrężnicy.

Osoby chorujące na choroby zapalne jelit – wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) oraz chorobę Leśniowskiego – Crohna także posiadają zwiększone ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Wynika ono z przewlekłego stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej jelita. Po 10 latach trwania choroby wynosi ono ok. 1% rocznie.

Wskazania do badania przesiewowego:

  • Osoby w wieku 50-65 lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego.
  • Osoby w wieku 40-65 lat, które mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego.
  • Wywiad w kierunku HNPCC (Zespół Lyncha — rodzinnie występujący rak jelita grubego nie związany z występowaniem polipów) — od 20.-25. roku życia pełna kolonoskopia (z usunięciem polipów) co 1-2 lata, od 30. roku życia gastroskopia co 2 lata, u kobiet także coroczne badania przesiewowe pod kątem raka trzonu macicy (biopsja aspiracyjna endometrium, przezpochwowe badanie USG), począwszy od 25.-35. roku życia.
  • Wywiad w kierunku FAP (rodzinnej polipowatości gruczolakowatej) — badanie genetyczne
    i kolonoskopia co 12 miesięcy od 12.-15. roku życia.
  • U chorych ze schorzeniami zapalnymi jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna) — kolonoskopia (z losowym pobraniem wycinków) co 1-2 lata; badanie należy rozpocząć po 8 latach trwania choroby przy pancolitis (zapaleniu całego jelita grubego) lub po 15 latach, jeżeli schorzenie dotyczy lewej połowy okrężnicy.

 

Gdzie się może lokalizować i jakie są typy raka jelita grubego?

Rak jelita grubego w zdecydowanej większości przypadków jest rakiem gruczołowym, mogącym powstać z transformacji nowotworowej polipów jelita grubego, po wielu latach ich bezobjawowego występowania. Inne rzadkie typy raka jelita grubego to rak sygnetowatokomórkowy oraz rak drobnokomórkowy, charakteryzujące się gorszym rokowaniem.

Polipy to uwypuklenia błony śluzowej jelita rosnące w stronę światła jelita, czyli do jego wnętrza. Początkowo są to nowotwory łagodne, na podłożu których, po wielu latach może dojść do rozwoju nowotworu złośliwego jelita grubego. Polipy jelita grubego występują u około 75% osób dorosłych. Równolegle z ich wzrostem, zwiększa się także ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Na przykład, gdy polip odbytnicy osiąga wielkość powyżej 2 cm, prawdopodobieństwo obecności raka inwazyjnego wynosi nawet do 50%. W obliczu znajomości związku pomiędzy polipami okrężnicy a rozwojem nowotworu, musimy zdawać sobie sprawę, jak ważne dla wczesnego wykrycia raka w tej lokalizacji jest badanie profilaktyczne, jakim jest kolonoskopia. Jest to badanie diagnostyczne i lecznicze. Usunięcie podczas kolonoskopii polipa jelita grubego, mogącego być prekursorem raka, zapobiega rozwojowi nowotworu.

Rak jelita grubego może rozwinąć się w każdym jego fragmencie, jednak najczęściej
lokalizuje się w odbytnicy (w 30-50% przypadków) – końcowym odcinku jelita grubego. Pozostałe możliwe lokalizacje to esica (15–20%), wstępnica (14%), poprzecznica (9%) i zstępnica (6%).

Jakie są obawy raka jelita grubego?

Przebieg raka jelita grubego może być długo bezobjawowy. Objawy są uzależnione od stopnia zaawansowania oraz umiejscowienia choroby w obrębie jelita.

Do typowych objawów należą:

  • krwawienie z odbytnicy (zwłaszcza powtarzające się),
  • obecność krwi w stolcu po wypróżnieniu,
  • zaburzenia rytmu wypróżnień (naprzemienne występowanie zaparć i biegunek),
  • uporczywe biegunki,
  • zmiana w kształcie i rozmiarach stolca np. stolce ołówkowate,
  • uczucie dyskomfortu lub ból brzucha,
  • nieefektywne parcie na stolec (powtarzające się epizody parcia na stolec, po których nie udaje się go oddać),
  • anemia (niedokrwistość) – wynika z powolnego, często ukrytego, ale stałego krwawienia
    z guza do światła jelita grubego – objawia się uczuciem przewlekłego zmęczenia – częsty objaw u osób w podeszłym wieku,
  • niezamierzona utrata masy ciała.

Jak zdiagnozować raka jelita grubego? Lista potrzebnych badań

W diagnostyce raka jelita grubego stosuje się szereg badań, które pozwalają na rozpoznanie choroby, ustalenie stopnia zaawansowania oraz wybór optymalnej metody leczenia.

1. Badanie per rectum (przez odbytnicę) – jest to badanie przeprowadzane rutynowo przez lekarza
u pacjenta z podejrzeniem raka jelita grubego. Pacjent znajduje się w pozycji na lewym boku,
z kolanami mocno zgiętymi w kierunku brody, a lekarz palcem bada stan jelita (dokładnie ostatni odcinek jelita grubego – odbytnicę). Ocenia obecność guza nowotworowego, odległość pomiędzy brzegiem odbytu, a dolną granicą guza, jego ruchomość, procent zajęcia obwodu jelita, typ rozrostu guza oraz stopień zwężenia światła jelita.

2. Kolonoskopia – podstawowe badanie diagnostyczne – umożliwia wykrycie guza, pobranie wycinków do badania histopatologicznego oraz kontrolę pozostałej części jelita. Jest to badanie obrazujące wnętrze jelita grubego przy użyciu kolonoskopu, tzn. miękkiego, giętkiego przewodu, o grubości małego palca, na końcu którego znajduje się kamera. Kolonoskop lekarz wprowadza przez odbyt do oczyszczonego jelita grubego i przesuwa aż do ujścia jelita cienkiego. Wprowadzanie aparatu jest niebolesne dla większości osób, choć u niektórych może powodować subiektywne uczucie wzdęcia brzucha. Jeśli w trakcie badania zostanie stwierdzona obecność polipów w jelicie grubym, zostaną one usunięte za pomocą pętli wprowadzonej do jelita przez kolonoskop. Usunięcie polipów jest niebolesne i bezpośrednio po jego przeprowadzeniu można wrócić do domu lub pracy. Nawet w przypadku stwierdzenia guza w dystalnym (końcowym) odcinku jelita grubego zawsze należy wykonać pełne badanie ze względu na około pięcioprocentowe prawdopodobieństwo wystąpienia drugiego ogniska raka lub polipów.

3. Badania obrazowe – USG jamy brzusznej, TRUS (USG przeprowadzane specjalną głowicą przezodbytniczą), tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej, miednicy oraz klatki piersiowej oraz rezonans magnetyczny (MRI) miednicy. Badania przeprowadza się w celu oceny lokalnego stopnia zaawansowania, obecności powiększonych węzłów chłonnych i przerzutów odległych oraz stopnia zagrożenia niedrożnością. Niezwykle istotnym badaniem w diagnostyce raka odbytnicy jest
MRI miednicy – najlepiej ocenia stan miejscowy guza oraz umożliwia ocenę głębokości nacieku nowotworowego w ścianie odbytnicy i wskazań do radioterapii przedoperacyjnej.

4. Badania laboratoryjne krwi – do nieprawidłowości stwierdzanych w przypadku występowania raka jelita grubego mogą należeć: niedokrwistość mikrocytarna oraz podwyższone stężenie CEA – jest to marker nowotworowy, którego stężenie jest podwyższone w przypadku występowania raka jelita grubego. Należy jednak pamiętać, że u 10-15% chorych wynik jest prawidłowy.

5. Test na obecność krwi utajonej w kale – metoda pozwalająca określić, czy w stolcu znajduje się niewidoczna gołym okiem krew.

Czy rak jelita grubego boli?

Ból brzucha występuje jedynie u około połowy chorych i w zdecydowanej większości pojawia się dopiero w bardziej zaawansowanych stadiach choroby. Nie jest to typowy objaw nowotworu jelita grubego, podobnie jak większości nowotworów złośliwych innych narządów.

Rak okrężnicy – objawy

Okrężnica stanowi największą część jelita grubego, zaś objawy raka okrężnicy są zróżnicowane w zależności od położenia guza. W nowotworach dystalnej (końcowej) części okrężnicy mogą wystąpić: krew w stolcu, biegunka, zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki na przemian z zaparciami), zaś w nowotworach odcinka proksymalnego (przedniego) nierzadko pierwszym objawem jest uczucie zmęczenia, mające związek z niedokrwistością lub zaburzenia drożności przewodu pokarmowego. Innymi objawami alarmującymi mogą być także uczucie dyskomfortu lub ból brzucha oraz chudnięcie. Powiększenie wątroby oraz obecność płynu w jamie otrzewnowej mogą znamionować chorobę w stadium zaawansowanym.

Rak odbytu – objawy, które powinny Cię zaniepokoić

Rak odbytu jest inną jednostką chorobową niż rak jelita grubego, choć w wielu klasyfikacjach epidemiologicznych razem ujętą jako nowotwory jelita grubego (colorectal cancers). Rak najczęściej powstaje w górnej części kanału odbytu i nierzadko większa część guza znajduje się w sąsiadującej odbytnicy, co prowadzi czasami do błędnego rozpoznania raka płaskonabłonkowego odbytnicy.

Krwawienia z odbytu, bóle i wyczuwalny guz tej okolicy są najczęściej występującymi niepokojącymi objawami, które koniecznie wymagają konsultacji lekarskiej.