Rak jelita grubego to choroba podstępna, rozwijająca się latami, często nie dająca jednoznacznych objawów, co sprawia, że bywa w wielu przypadkach rozpoznawana dopiero w zaawansowanym stadium. Tymczasem jej wczesne wykrycie daje szanse na całkowite wyleczenie. Dlatego tak ważna jest profilaktyka tego schorzenia, zarówno pierwotna, jak i wtórna.

Spis treści:

  1. Symptomy wskazujące na prawdopodobieństwo wystąpienia raka jelita grubego
  2. Profilaktyka raka jelita grubego. Przyczyny i lista zaleceń
  3. Aktywność fizyczna
  4. Dieta
  5. Badania przesiewowe
  6. Wskazania do badania przesiewowego:
  7. Jak leczyć raka jelita grubego?
  8. Rokowanie w chorobie

Symptomy wskazujące na prawdopodobieństwo wystąpienia raka jelita grubego

Brak typowych, specyficznych dla raka jelita grubego objawów, jest przyczyną częstego rozpoznawania choroby dopiero w fazie zaawansowanej. Objawy ze strony jamy brzusznej, takie jak: wzdęcia, ból brzucha, zmiana rytmu wypróżnień lub ogólne osłabienie towarzyszą wielu chorobom układu pokarmowego i często nie są kojarzone z obecnością nowotworu. Musimy mieć także świadomość, że cechą charakterystyczną nowotworów złośliwych jest brak objawów we wczesnych stadiach. Nie inaczej jest w przypadku raka jelita grubego, dlatego często jest on diagnozowany dopiero w stadium zaawansowanym, kiedy szanse wyleczenia są mniejsze.

Do objawów alarmowych, które bezwzględnie wymagają kontroli lekarskiej należą:

  • krwawienie z odbytnicy (zwłaszcza powtarzające się),
  • obecność krwi w stolcu po wypróżnieniu,
  • zaburzenia rytmu wypróżnień (naprzemienne występowanie zaparć i biegunek),
  • uporczywe biegunki,
  • zmiana w kształcie i rozmiarach stolca, np. stolce ołówkowate,
  • uczucie dyskomfortu lub ból brzucha,
  • nieefektywne parcie na stolec (powtarzające się epizody parcia na stolec, po których nie udaje się go oddać),
  • anemia (niedokrwistość) – wynika z powolnego, często ukrytego, ale stałego krwawienia
    z guza do światła jelita grubego – objawia się uczuciem przewlekłego zmęczenia – częsty objaw u osób w podeszłym wieku,
  • niezamierzona utrata masy ciała.

Zauważyłeś niepokojące symptomy? Sprawdź objawy raka jelita grubego u siebie.

Profilaktyka raka jelita grubego. Przyczyny i lista zaleceń

Profilaktyka nowotworowa, czyli zapobieganie ma ogromne znaczenie. Możemy wyróżnić dwa etapy tych działań. Pierwszym jest profilaktyka pierwotna, na którą składa się właściwa dieta oraz regularna aktywność fizyczna. Drugim, nie mniej ważnym elementem jest profilaktyka wtórna, obejmująca kolonoskopię oraz badanie kału na krew utajoną.

Aktywność fizyczna

Brak aktywności fizycznej jest związany ze zwiększonym ryzykiem rozwoju wielu nowotworów. Uważa się, że zwiększająca się liczba zachorowań na raka jelita grubego w krajach rozwiniętych może być właśnie wynikiem siedzącego trybu życia i nadmiernie kalorycznej diety. Aktywność fizyczna może zmniejszać ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o jedną czwartą, a u osób szczupłych nawet o połowę. Mechanizm tego działania jest złożony. Intensywna aktywność fizyczna zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego, zwłaszcza, jeśli w rodzinie już ktoś chorował na ten nowotwór lub miał polipy, które z czasem mogą się przekształcić w zmiany nowotworowe. Ponadto wysiłek fizyczny reguluje pracę układu pokarmowego, przyśpiesza rytm wypróżnień, a dzięki temu substancje zawarte w niestrawionym pokarmie, z których część może inicjować zmiany nowotworowe, szybciej opuszczają jelita. Intensywny ruch ogranicza ilość wydzielanej insuliny, a także niektórych hormonów i czynników stymulujących wzrost, które w wysokich stężeniach powodują powiększanie się guzów. Wysiłek fizyczny redukuje także nasilenie stanów zapalnych w jelicie grubym, które również w pewnym stopniu mogą przyczyniać się do rozwoju raka.

Dieta

Przyczynę blisko 30% nowotworów stanowi dieta. Niewłaściwy sposób odżywiania jest drugim, po paleniu tytoniu, elementem naszego codziennego życia, mającym duży wpływ na ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej. To pozytywna informacja, ponieważ możemy mieć niemal całkowitą kontrolę nad tym, co spożywamy.

Odpowiednia dieta zmniejsza ryzyko nowotworu jelita grubego – przeczytaj!

Badania przesiewowe

Rak jelita grubego jest jednym z niewielu nowotworów złośliwych, w przypadku których wykazano skuteczność skriningu (badań przesiewowych). Stanowią one zasadniczą metodę profilaktyki wtórnej raka jelita grubego — ich celem jest wykrywanie i leczenie gruczolaków oraz wykrycie raka we wczesnych stadiach, poddających się leczeniu. Dwie najczęściej wykorzystywane metody to badanie kału na krew utajoną i badania endoskopowe (kolonoskopia lub rektosigmoidoskopia). Wykazano, że badanie kału na krew utajoną zmniejsza umieralność o około 15%. Wartość wykonywania przesiewowego badania kolonoskopii w ramach profilaktyki jest jeszcze cenniejsza, ze względu na możliwość zredukowania zachorowalności (nawet do 50%), poprzez polipektomię (usunięcie polipów – możliwe do wykonania podczas kolonoskopii). Badania przesiewowe w kierunku raka jelita grubego u osób o przeciętnym ryzyku zachorowania (bez chorób zapalnych jelit oraz obciążającego wywiadu rodzinnego i genetycznego) powinny być prowadzone od ukończenia 50 r.ż. i powtarzane co 10 lat. U osób z obciążającym wywiadem rodzinnym, kolonoskopię wykonuje się już od ukończenia 40 r.ż. i powtarza co 5 lat. Przyjmuje się, że rozpowszechnienie możliwości wykonania kolonoskopii wraz z dużą zgłaszalnością doprowadziło w ostatnich latach do zmniejszenia zachorowalności i umieralności z powodu raka jelita grubego w Stanach Zjednoczonych.

W Polsce od 2000 roku realizowany jest program badań przesiewowych wczesnego wykrywania raka jelita grubego, stanowiący część Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Polega na wykonywaniu jednorazowej kolonoskopii u osób bez objawów raka jelita grubego, w wieku 50-65 lat oraz w wieku 40-65 lat – w przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego w kierunku raka jelita grubego. Niestety, podstawowym ograniczeniem efektywności profilaktycznej kolonoskopii jest mała zgłaszalność pacjentów w Polsce, którą wykonuje tylko co szósty Polak po 50 r.ż.

Wskazania do badania przesiewowego:

  • Osoby w wieku 50-65 lat, niezależnie od wywiadu rodzinnego.
  • Osoby w wieku 40-65 lat, które mają krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano raka jelita grubego.
  • Wywiad w kierunku HNPCC (Zespół Lyncha — rodzinnie występujący rak jelita grubego nie związany z występowaniem polipów) — od 20.-25. roku życia pełna kolonoskopia (z usunięciem polipów) co 1-2 lata, od 30. roku życia gastroskopia co 2 lata, u kobiet także coroczne badania przesiewowe pod kątem raka trzonu macicy (biopsja aspiracyjna endometrium, przezpochwowe badanie USG), począwszy od 25.-35. roku życia.
  • Wywiad w kierunku FAP (rodzinnej polipowatości gruczolakowatej) — badanie genetyczne i kolonoskopia co 12 miesięcy od 12.-15. roku życia.
  • U chorych ze schorzeniami zapalnymi jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna) — kolonoskopia (z losowym pobraniem wycinków) co 1-2 lata; badanie należy rozpocząć po 8 latach trwania choroby przy pancolitis (zapaleniu całego jelita grubego) lub po 15 latach, jeżeli schorzenie dotyczy lewej połowy okrężnicy.

Jeśli wykonanie kolonoskopii nie jest możliwe, metodą o udowodnionej wartości w skriningu, jest powtarzane co rok badanie kału na krew utajoną.

Jak leczyć raka jelita grubego?

Zasadniczą rolę w terapii raka okrężnicy odgrywa leczenie chirurgiczne — uznaje się je również za metodę leczenia radykalnego u wybranych chorych z obecnością przerzutów odległych. Polega na resekcji części jelita zawierającego guz z odpowiednim marginesem zdrowych tkanek oraz przyległymi, drenującymi dany odcinek jelita węzłami chłonnymi.

Potrzeba stosowania leczenia uzupełniającego w postaci radioterapii (zwykle przedoperacyjnej) lub chemioterapii (przedoperacyjnej i pooperacyjnej) zależy od lokalizacji guza i stopnia zaawansowania choroby. Radioterapia jest uznaną metodą zmniejszającą częstość występowania miejscowej wznowy w przypadku raka odbytnicy. Wykazano, że napromienianie przedoperacyjne zmniejsza częstość nawrotu miejscowego choroby nawet u chorych po optymalnym zabiegu operacyjnym.

Efektywność terapii onkologicznej najbardziej zależy od stadium zdiagnozowanej choroby – znacznie lepiej rokują pacjenci, u których rak jelita grubego został zdiagnozowany na etapie bezobjawowym lub skąpoobjawowym, a leczenie raka jelita grubego rozpoczęto możliwie najwcześniej. Biorąc pod uwagę te wszystkie fakty, musimy zdawać sobie sprawę, jak ważne jest wykonywanie badań przesiewowych w postaci kolonoskopii.

Rokowanie w chorobie

Skuteczność leczenia przeciwnowotworowego, jak i rokowanie zależą głównie od stadium zaawansowania choroby. W przypadku choroby ograniczonej wyłącznie do jelita grubego, bez przerzutów do węzłów chłonnych, ani innych sąsiednich narządów, możliwe jest całkowite wyzdrowienie. Niestety, według badania EUROCARE-4 odsetek 5-letnich przeżyć chorych na raka okrężnicy w Polsce jest gorszy, niż średnia w Unii Europejskiej. Wynika to głównie z niskiej zgłaszalności na badania przesiewowe – kolonoskopię. Każdy, nowo zdiagnozowany przypadek raka jelita grubego powinien być oceniany indywidualnie, w jednostkach leczniczych o odpowiednim doświadczeniu i wiedzy w leczeniu nowotworów jelita grubego, w wielospecjalistycznych zespołach narządowych. Taki schemat leczenia, w którym pacjent jest odpowiednio kierowany od pierwszego etapu przez każdy kolejny, zapewnia skuteczne leczenie i daje największe szanse wyleczenia choroby. W tym celu powstają w Polsce ośrodki specjalizujące się w leczeniu nowotworów jelita grubego tzw. Colorectal Units.