Starzenie się populacji jest istotnym wyzwaniem globalnym, także w kontekście Polski. Ludzie starsi stanowią zróżnicowaną grupę pod względem zdrowia i sprawności zarówno fizycznej, jak i psychicznej. Proces starzenia jest naturalnym i fizjologicznym aspektem życia, związanym z wieloma biologicznymi zmianami, ale istnieje wiele czynników, na które mamy wpływ w trakcie tego procesu.

Przewodnik krok po kroku – żywienie dojelitowe

Spis treści:

  1. Zmiany społeczne
  2. Zmiany w organizmie związane z wiekiem
  3. Wielkie problemy geriatryczne
  4. Zmiany w organizmie – wzrok i słuch
  5. Sprawność fizyczna
  6. Właściwe żywienie
  7. Zmiany psychiczne
  8. Jak postępować na co dzień?
  9. Nagłe pogorszenie stanu zdrowia starszej osoby i jak się nią opiekować
  10. Higiena
  11. Zapobieganie odleżynom

Zmiany społeczne

W społeczeństwie wzrasta odsetek osób starszych, co przyczynia się do powstawanie specyficznych cech demograficznych, takich jak feminizacja, singularyzacja i długowieczność. Przewaga liczebna kobiet nad mężczyznami, czyli feminizacja społeczeństwa występuje            w wielu krajach rozwiniętych. Kolejną konsekwencją starzenia się społeczeństwa jest singularyzacja, czyli samotne zamieszkiwanie i prowadzenie gospodarstw domowych przez osoby starsze. Trzecim charakterystycznym zjawiskiem jest długowieczność. Wzrost liczby osób powyżej 80 roku życia stwarza przed państwem duże wyzwanie. Konieczne staje się zapewnienie wsparcia tej grupie osób, ale także ich rodzinom. Charakterystyczne staje się dla tej grupy, występowanie zespołów chorobowych oraz zjawisko wielochorobowości. Pojawia się potrzeba zapewnienia usług opiekuńczych, gdyż często rodzina nie jest w stanie ich zapewnić.

Zmiany w organizmie związane z wiekiem

Starzenie się jest procesem biologicznym i fizjologicznym. Z upływem lat w organizmie zaczynają przeważać procesy kataboliczne, czyli rozpadu nad anabolicznymi, czyli budowania.  W wyniku tych procesów dochodzi do stopniowego pogorszenia stanu funkcjonowania, a tym samym uzależnienia od innych. Oceniając sprawność funkcjonalną osoby starszej trzeba brać pod uwagę jej zdolność do wykonywania codziennych zadań życiowych samodzielnie, bezpiecznie i bez nadmiernego wysiłku.

Wielkie problemy geriatryczne

Osoby starsze to bardzo zróżnicowana grupa pod względem stanu zdrowia i sprawności psychofizycznej. U każdego seniora ważna jest ocena występowania tzw. wielkich zespołów geriatrycznych (the giants of geriatrics). Pod nazwą tą rozumiemy złożone zespoły niesprawności funkcjonalnej, które prowadzą do stopniowej utraty niezależności i pogorszenia jakości życia.

Zalicza się do nich:

  • upośledzenie sprawności intelektualnej,
  • upośledzenie lokomocji,
  • zaburzenia równowagi i upadki,
  • upośledzenia zmysłu wzroku i słuchu,
  • zaburzenia zwieraczy,
  • majaczenia,
  • niedożywienie
  • politerapię (leczenie wieloma środkami farmakologicznymi na raz).

Zmiany w organizmie – wzrok i słuch

Niedowidzenie jest jednym z najczęściej występujących problemów osób starszych. Niezależnie od przyczyny niesie ze sobą wiele niekorzystnych następstw.  Osoby te wycofują się z aktywności podejmowanych wcześniej w czasie wolnym. Stopniowo pogarsza się zdolność samodzielnego poruszania i wykonywania czynności dnia codziennego. Niedowidzenie staje się czynnikiem ryzyka upadków i złamań i wypadków drogowych. Najczęstszymi przyczynami upośledzenia wzroku w wieku starszym są: zwyrodnienie plamki żółtej, zaćma, jaskra i retinopatia cukrzycowa. Stąd konieczne jest konsultowanie stanu wzroku starszej osoby z okulistą.

Upośledzenie słuchu, czyli głuchota starcza, charakteryzuje się zmniejszeniem wrażliwości narządu słuchu i zdolności rozumienia mowy w środowisku hałasu. Seniorzy zaczynają mieć trudności w życiu codziennym, w prowadzeniu rozmowy, słuchaniu środków przekazu, reagowaniu na sygnały alarmowe. Wszystko to przyczynia się do izolacji społecznej takiej osoby, depresji oraz utraty poczucia godności. Rozwiązaniem jest stosowanie odpowiednio dobranego aparatu słuchowego, przynosi on korzyści nie tylko osobie z niedosłuchem, ale także opiekunom.

Sprawność fizyczna

Utrata sprawności poruszania się może wystąpić nagle (po udarze mózgu, złamaniu szyjki kości udowej, w konsekwencji ostrej choroby, po zabiegu operacyjnym) lub powstać w wyniku stopniowego, wieloletniego występowania chorób przewlekłych (cukrzyca, choroby zwyrodnieniowe stawów, choroba Parkinsona). Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia mówią wprost, że konieczna jest regularna, codzienna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości – bezruch nie służy nikomu, zwłaszcza osobom po 65 rż i z chorobami.

Upadki są poważną konsekwencją zaburzeń równowagi oraz chodu. Zdarzają się one nie tylko w czasie podejmowania czynności dnia codziennego, ale również w godzinach nocnych, gdy pacjent wychodzi do toalety. Najczęstszymi skutkami urazów u osób starszych są złamania i stłuczenia, głownie złamania szyjki kości udowej. Innym następstwem jest tak zwany zespół poupadkowy, jego istotą jest lęk przed kolejnym upadkiem, który powoduje bierną postawę pacjenta z ograniczeniem aktywności. W profilaktyce upadków konieczne jest m.in. ćwiczenia fizyczne wzmacniające mięśnie oraz równowagę.

Zaburzenia funkcji zwieraczy dotyczą nietrzymania moczu i stolca. Zaburzenia te pogarszają jakość życia osób chorych, ale także ich opiekunów. Skutkami ich są: infekcje układu moczowego, zmiany skórne, zwiększone ryzyko odleżyn, zaburzenia snu, upadki. Dochodzi do społecznej izolacji i ograniczenia przestrzeni życiowej. Warto w takim przypadku skonsultować się z lekarzem.

Właściwe żywienie

Niedożywienie wśród osób starszych wynika z współistnienia chorób przewlekłych, zmian fizjologicznych okresu starzenia, niekorzystnych warunków społecznych.  W procesie starzenia dochodzi do zmian w ośrodku regulacji pragnienia i głodu. Osłabione są zmysły węchu i smaku. Częstym powodem niedożywienia jest zły stan uzębienia. Biorąc pod uwagę częstość występowania problemu niedożywienia u osób starszych oraz jego niekorzystnego wpływu dla zdrowia i jakości życia ważne jest jak najszybsze wprowadzenie interwencji żywieniowej. Należy ją rozpocząć od znalezienia przyczyny niedożywienia np. braku apetytu, depresji, stanów zapalnych czy zaburzeń metabolicznych. W międzyczasie istotne jest zapobieganie rozwojowi niedożywienia i poprawa stanu odżywienia, poprzez większenie wartości energetycznej oraz białkowej pokarmów. Posiłki powinny być dostosowane pod względem konsystencji i składu oraz uwzględniać preferencje i upodobania seniora. Najlepiej spożywane w towarzystwie innych osób, przyjmowane częściej, ale w mniejszych ilościach. Istotne staje się dopilnowanie, aby podopieczni przyjmowali odpowiednie ilości płynów. Gdy tradycyjna dieta nie wystarcza – warto skonsultować z lekarzem wprowadzenie do diety żywienia medycznego czyli doustnych preparatów odżywczych. W niektórych przypadkach np. dużego niedożywienia lekarz zaleci żywienie dojelitowe.

Zmiany psychiczne

Zaburzenia psychiczne stanowią poważny problem u osób starszych. Wśród nich możemy wyliczyć depresję, bezsenność, zaburzenia lękowe, demencję. Otępienie, czyli inaczej demencja według WHO jest zespołem objawów wywołanych chorobą mózgu, zwykle przewlekłą lub o postępującym przebiegu, charakteryzującym się klinicznie licznymi zaburzeniami funkcji takich jak: myślenie, pamięć, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, mówienia i oceny. Często towarzyszą im zaburzenia emocjonalne i zachowania. Wówczas wsparcie najbliższych może już nie wystarczać i warto wtedy zasięgnąć porady specjalisty.

Jak postępować na co dzień?

Dla osób starszych gwarancją dobrego samopoczucia jest zachowanie niezależności i przynależności. Dlatego potrzebna jest im zindywidualizowana opieka uwzględniająca specyfikę potrzeb seniorów. Pamiętać należy, że proces starzenia jest nieuchronny, ale to w jakiej kondycji będzie osoba starsza zależy od kilku czynników. Osoba starsza, która stosuje zdrową dietę, podejmuje aktywność fizyczną, unika nałogów, rozsądnie stosuje leki, przyczynia się do wydłużenia życia, zachowania sprawności psychofizycznej, niezależności        i podnosi jakość swojego życia. Niezwykle cenne są też kontakty społeczne i czas spędzony z bliskimi.

Nagłe pogorszenie stanu zdrowia starszej osoby i jak się nią opiekować

Opieka nad starszą osobą może być trudnym zadaniem, szczególnie gdy nagle, z dnia na dzień, z przyczyn takich jak choroba lub hospitalizacja, ta osoba staje się znacznie bardziej zależna od wsparcia. W wyniku tych zmian mogą wystąpić trudności z wykonywaniem codziennych czynności, które pacjent wcześniej bezproblemowo wykonywał. Często zdarza się również, że osoba ta odczuwa ogólną słabość i ma złe samopoczucie, co dodatkowo wpływa na jej zdolność do funkcjonowania.

Higiena

Przykładowo chory leżący wymaga toalety ciała w łóżku. W przypadku, gdy pacjent jest w stanie się poruszać, pod prysznicem należy zastosować maty antypoślizgowe. Można również zastosować pod prysznicem specjalne krzesełko dla chorego. W razie potrzeby należy pomóc choremu w czynnościach higienicznych oraz ubieraniu się. W celu zabezpieczenia chorego, u którego występuje nietrzymanie moczu i stolca, stosuje się środki chłonne. Na rynku dostępne są różne wyroby tego typu: w przypadku podopiecznego leżącego w łóżku stosuje się pieluchy, pieluchomajtki oraz podkłady jednorazowe, a w przypadku, gdy pacjent jest w stanie się przemieszczać, stosowane są wkładki urologiczne oraz pieluchomajtki. Należy pamiętać, że skóra okolic narażonych na kontakt z moczem i stolcem jest narażona na odparzenia i podrażnienia, dlatego należy objąć ją szczególną ochroną zachowując czystość i zabezpieczając specjalnymi kremami.

 

Zapobieganie odleżynom

Odleżyna to obszar martwicy powstający na skutek miejscowego niedokrwienia z powodu ucisku. Jej leczenie jest trudne, więc najlepiej nie dopuścić do jej powstania. W celu profilaktyki przeciwodleżynowej:

  • zmiany pozycji
  • kontrola skóry i dbanie o jej stan
  • prawidłowy stan odżywienia
  • opatrunki i opieka specjalisty.