Od zarania dziejów ludzkość mierzyła się z ranami a ludzie szukali sposobów na zagojenie ich. Współcześnie leczeniem ran zajmują się specjaliści – pielęgniarki i lekarze o odpowiednim wykształceniu, wiedzy i doświadczeniu. Kluczową rolę w leczeniu ran przewlekłych odgrywa też sam pacjent.

rana na stopie

Spis treści:

  1. Czym jest rana?
  2. Sposoby leczenia ran przewlekłych
  3. Nowoczesne metody leczenia ran przewlekłych
  4. Pielęgnacja i oczyszczanie rany
  5. Wydzielina z rany: terapia podciśnieniowa i opatrunki
  6. Leczenie ran a dieta
  7. Leczenie ran: 14 kluczowych zasad

Czym jest rana?

Podział ran i ich rodzaj zależy od przyczyny jej powstania, rozległości, głębokości.

Przyczyną rany może być uraz. Jest to działanie energii mechanicznej, chemicznej jak i termicznej na powłoki skórne. Rana może powstać wskutek obrażeń i cięcia chirurgicznego – wtedy mówimy o ranie pooperacyjnej. Rany możemy sklasyfikować również ze względu na przyczyny, które są zewnętrzne (takie jak np. otarcia, uszkodzenia spowodowane rozdarciem naskórka) jak i wewnętrzne (na przykład powstałe z powodu niewydolności naczyń krwionośnych).

Każda z tych rodzajów ran może stać się raną przewlekłą, trudno gojącą. Jest ona nazywana przewlekłą wtedy, gdy nie goi się fizjologicznie tzn. gdy czas gojenia wydłuża się i/lub w ranie występuje infekcja, która nie pozwoli jej się zagoić. Pomimo stosowanego leczenia, ich stan nie ulega poprawie przez dłuższy czas. Inna definicja wyróżnia ramy czasowe: o ranach trudno gojących mówimy, gdy nie goją się przez okres od sześciu do ośmiu tygodni.

Ranami przewlekłymi nazywamy najczęściej: owrzodzenia żylne, tętnicze, bądź mieszane goleni,

  • owrzodzenia w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej,
  • rany i owrzodzenia będące powikłaniem cukrzycy
  • odleżyny, których powstawanie związane jest z długotrwałym unieruchomieniem pacjenta.

Przyczyny niefizjologicznego gojenia rany, czyli powstania trudno gojącej rany często są związane z chorobą przewlekłą występującą u pacjenta. Inną ważną przyczyną to niedobory żywieniowe lub zaniedbania higieniczne.

Sposoby leczenia ran przewlekłych

Leczenie rany wymaga rozpoznania przyczyny jej powstania i o ile to możliwe – zlikwidowania jej przez stosowanie się do zaleceń lekarskich i pielęgniarskich. Nieodzownym punktem w procesie gojenia rany jest wybranie skutecznej terapii – leczenia i pielęgnacji rany. Rany przewlekłe wymagają większej uwagi niż inne rany. Wymagają tej uwagi nie tylko ze strony medyków, lecz i wymagają bacznej obserwacji prowadzonej przez samego pacjenta i opiekuna. To pacjent jest jednym z najważniejszych elementów składowych kompleksowej opieki nad raną.

Po pierwsze – kluczowa rola pacjenta

Medycyna ma wiele rozwiązań stosowanych w leczeniu ran, lecz wybranie skutecznej metody należy do personelu medycznego i ustalenia planu wraz z pacjentem lub jego rodziną. Jednak mogą nie przynieść zamierzonego efektu, jeśli pacjent nie włączy się aktywnie w proces leczenia. Zadaniem pacjenta jest stosowanie zaleconej terapii farmakologicznej, utrzymywanie higieny całego ciała, powinien on również dbać o czystą bieliznę osobistą jak i pościelową. W ten sposób może mieć on realny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia zakażenia rany.

Ważna jest współpraca z zespołem medyków w zakresie leczenia rany oraz powinien być bacznym obserwatorem swego organizmu. To on jest osobistym i bacznym obserwatorem swojej rany. Dzięki swojej czujności i bacznej obserwacji pacjent jest członkiem zespołu terapeutycznego.

Na co należy zwrócić uwagę w czasie gojenia rany:

  • czy ona się powiększa
  • jak wyglądają brzegi rany
  • czy występuje nieprzyjemny zapach
  • jaka jest wydzielina z rany i ile jej jest
  • czy występuje ból
  • czy skóra wokół rany się zmieniła i jak wygląda
  • czy wystąpiła gorączka
  • czy rana utrudnia poruszanie się lub wystąpił silny ból (szczególnie przy owrzodzeniu podudzi, przy zespole stopy cukrzycowej)
  • w przypadku pacjentów leżących: czy występuje ból i dyskomfort w czasie zmiany pozycji
  • w przypadku chorych na cukrzycę: czy poziomy glikemii są w normie

Jeśli odpowiemy sobie na te pytania i coś nas zaniepokoi należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza!

Nowoczesne metody leczenia ran przewlekłych

Leczenie ran przewlekłych w domu to nie tylko rozpoznanie przyczyny jej powstania, ale i opracowanie planu opieki nad raną uwzględniającego:

  • rodzaj opatrunku,
  • sposobu oczyszczania rany,
  • sposobu jej pielęgnacji,
  • rodzaju środków dedykowanych do pielęgnacji skóry całego ciała i okolic rany.

Dobór metody, która będzie wspomagać leczenie i gojenie rany, zależy od wielu czynników m.in. od przyczyny powstania rany, jej rozległości, obecności wysięku, możliwości leczniczych i pielęgnacyjnych, możliwości zastosowania dedykowanych specjalistycznych opatrunków.

Główne metody stosowane w leczeniu ran przewlekłych:

  • higiena rany: pielęgnacja rany, toaleta rany, pielęgnacja skóry wokół rany
  • stosowanie specjalistycznych opatrunków bezpośrednio na ranę w zależności od etapu jej gojenia
  • stosowanie sprzętu, który pozwala na stymulowanie procesu naprawczego w ranie np. pomp z podciśnieniem, urządzeń do hydraulicznego oczyszczania tkanek, sonoterapia (terapia ultradźwiękami) czy biochirurgia z użyciem biologicznych opatrunków z larwami muchy. Zdarzają się też sytuacje, w których rana wymaga interwencji chirurgicznej.

Pielęgnacja i oczyszczanie rany

Nieodzownym elementem w procesie gojenia ran jest odpowiednia pielęgnacja – to właściwe, dokładne i regularne oczyszczanie dna rany, to dbanie i oczyszczanie brzegów rany jak i dbanie o skórę wokół rany. Do pielęgnacji i leczenia ran zaliczamy również dobór dostosowanych do aktualnego stanu rany preparatów do oczyszczania jej – lawaseptyków, antyseptyków jak i specjalistycznych opatrunków.

Wydzielina z rany: terapia podciśnieniowa i opatrunki

Do metod oczyszczania rany jak i ochronienia jej przed nadmiernym wysiękiem możemy stosować sprzęt, który działa na zasadzie ujemnego ciśnienia z dodatkowym specjalistycznym opatrunkiem. Terapia podciśnieniowa pomaga usunąć nadmiar wysięku z rany. Nadmierny wysięk z rany powoduje utrudnienie jej powrotu do wygojenia się i jest objawem niepożądanym: stanowi problem dla pacjenta – brudzi pościel, bieliznę osobista, wydziela nieprzyjemny zapach, co może nawet spowodować, że pacjent będzie stronił od społeczeństwa, że będzie wyalienowany. Dlatego też stosowanie specjalistycznych opatrunków chłonnych jest idealnym rozwiązaniem. Nadmierna wydzielina z rany może stać się również źródłem wtórnych infekcji w ranach. Specjalistyczne chłonne opatrunki w połączeniu z jonami srebra mogą wspomóc pacjenta w leczeniu zakażonej rany. Opatrunki specjalistyczne powinny być dobrze umocowane i stosowane tak długo jak zaleca producent i personel medyczny. Metodą bardziej inwazyjną, ale niekiedy konieczną, stosowaną jako metodę oczyszczania rany jest też metoda chirurgicznego opracowania rany.

Leczenie ran a dieta

Do planu opieki nad raną należy dodać element prawidłowego żywienia. Pacjenci o nieprawidłowym stanie odżywienia nie posiadają w swoim organizmie rezerw składników odżywczych niezbędnych do intensywnej regeneracji uszkodzonych tkanek. Niedożywienie w znaczący sposób utrudnia proces gojenia. Dodatkowo dieta w trakcie gojenia rany powinna być wzbogacana o substancje odżywcze, które mają bezpośredni wpływ na proces gojenia.

Takimi substancjami są przede wszystkim:

  • energia: w wyniku obecności rany zapotrzebowanie na energię jest wyższe
  • białko: białko warunkuje odnowę uszkodzonych tkanek, przez co gojenie ran postępuje. Pełni ono ważną funkcję w układzie odpornościowym. Nie ma komórki w naszym organizmie, w której nie występuje białko. W wyniku obecności rany zapotrzebowanie na białko jest wyższe.
  • arginina: j eden z aminokwasów, czyli budulców białek, bierze udział w każdym etapie gojenia ran
  • witaminy zwłaszcza C, E, A, B, K
  • składniki mineralne zwłaszcza selen i cynk

Należy pamiętać również o nawodnieniu tkanek, czyli wypijaniu codziennie odpowiedniej ilości wody: min 1,5 litra na dobę.

Jeśli pacjent nie ma apetytu, mniej siły, wolniej porusza się, wolniej wykonuje pewne czynności dnia codziennego, schudł (np. oceniamy, że ubrania są za duże) to warto skonsultować z lekarzem wprowadzenia doustnych preparatów odżywczych, czyli żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.

Doustne preparaty odżywcze dedykowane i stosowane w przypadku występowania ran to te, które zawierają białko, argininę, cynk i antyoksydanty, czyli składniki wspierające gojenie ran.

Leczenie ran: 14 kluczowych zasad

Opatrunek, odpowiednia dieta, odpowiednia higiena całego ciała i otoczenia ma ogromny wpływ na przebieg procesu gojenia rany. Do tego musimy dodać ruch, który jest pomocny przy wzmocnieniu pompy mięśniowej, czyli pomaga w poprawieniu krążenia w całym organizmie, czyli ukrwienie tkanek. Jednocześnie poprawienie kondycji fizycznej pozwala na to, że pacjent jest aktywniejszy a tym samym sprawniejszy i bardziej samodzielny. W przypadku pacjentów leżących warto zwrócić uwagę na element jakim jest zmiana pozycji ciała. Zmiana pozycji ciała chorego ma na celu odciążenia miejsc, w których występuje rana lub miejsc, które są narażone na wystąpienie odleżyny.

Pamiętaj! 

  1. Każdego dnia zadbaj o skórę stóp i podudzi: używaj pianek i kremów do stóp, zawierających mocznik, które nawilżają i wygładzają przesuszoną skórę.
  2. Nigdy nie nakładaj kremu na ranę.
  3. Stopę z raną możesz myć, ale tylko pod bieżącą, letnią wodą: stosuj antybakteryjne mydło/emulsję do mycia ciała. Zapytaj w aptece lub sklepie medycznym o tego typu produkty. Zwróć szczególną uwagę na osuszenie przestrzeni międzypalcowych.
  4. W sytuacjach awaryjnych do mycia oraz oczyszczania stóp i podudzi można stosować wilgotne chusteczki pielęgnujące/piankę myjącą dedykowaną do ciała.
  5. Nigdy nie mocz stóp w wodzie z szarym mydłem ani innych roztworach. Nadmierne moczenie sprzyja maceracji skóry i roztworowi infekcji w jej obrębie.
  6. Utrzymuj czystość ciała/skóry, jak również bielizny osobistej i podciśnieniowej.
  7. Pamiętaj o stosowaniu się do zaleceń lekarza lub pielęgniarki.
  8. Wykonuj ćwiczenia izomeryczne wzmacniające mięśnie: odciążaj miejsca narażone na ucisk, tarcie – zmieniaj pozycje, stosuj udogodnienia takie jak podkładki przeciwodleżynowe.
  9. Przyjmuj leki zalecone przez lekarza.
  10. Dieta osoby z raną przewlekłą, szczególnie leżącej powinna być wysokobiałkowa: zapotrzebowanie na białko wzrasta dwukrotnie – 1,5-2,1 g/kg masy ciała, niezbędne składniki: arganina składnik kolagenu (występuje w produktach, w których jest białko), witaminy – A, E i C, mirkoelementy – cynk, selen.
  11. Nie wolno spożywać alkoholu i potraw smażonych.
  12. Należy ograniczyć spożywanie soli, ostrych przypraw.
  13. Jeśli masz cukrzycę – konieczne jest wyrównanie poziomu glukozy we krwi.
  14. Suplementacja diety – preparaty wielowitaminowe.

Literatura:

  1. Leczenie ran przewlekłych; red naukowa: Maria T. Szewczyk, Arkadiusz Jawień; PZWL, Warszawa 2019
  2. Leczenie Ran Zeszyt 2;Tom 18,2021
  3. Leczenie Ran Zeszyt 3;Tom 18, 2021
  4. Wytyczne PTLR w zakresie leczenia ran
  5. www.mojarana.pl
Poradnik edukacyjny dla pacjenta - postępowanie z raną.