Gojenie ran jest skomplikowanym i złożonym procesem, który prawidłowo składa się z trzech faz (zapalnej, proliferacji i remodelingu). Zdarza się, że ich przebieg może zostać zakłócony przez różne czynniki zarówno miejscowe, jak i zewnętrzne. Jeżeli przez dłuższy czas mimo stosowanego leczenia, rana pozostaje w fazie zapalnej i nie goi się tak jak powinna, mówimy o trudno gojącej ranie. Najczęściej spotykamy się z tym określeniem w odniesieniu do ran, takich jak: odleżyny, owrzodzenia, stopa cukrzycowa, czasem także poparzenia i odmrożenia. Jednakże każda inna rana również może stać się trudno gojącą, jeżeli wystąpią czynniki, które będą uniemożliwiały prawidłową regenerację uszkodzonych tkanek. Spotykamy np. trudno gojące rany po operacji u pacjentów niedożywionych.

Trudno gojące się rany

Spis treści:

  1. Dieta jako czynnik wspomagający gojenie ran
  2. Rola białka w procesie gojenia ran
  3. Arginina na trudno gojące rany
  4. Cynk a gojenie ran
  5. Rola antyoksydantów w procesie gojenia ran
  6. Wsparcie żywieniowe w procesie gojenia ran

Trudno gojące rany to takie, których proces gojenia pozostaje w ciągłej fazie zapalnej.
Pomimo stosowanego leczenia, ich stan nie ulega poprawie przez dłuższy czas.

Długo gojące rany, powyżej 6 tygodni, nazywamy ranami przewlekłymi.

Chcąc, aby rana goiła się efektywnie, powinno się zapewnić jej do tego optymalne warunki. W tym celu należy skupić się na ograniczeniu procesu zapalnego, zadbać o zranione miejsce lokalnie oraz ogólnoustrojowo.

W opiece miejscowej zastosowanie znajdują m.in. opatrunki na rany trudno gojące z wykorzystaniem np. wilgotnego środowiska sprzyjającego regeneracji tkanek oraz umożliwiające odprowadzanie wysięku, a także regularne oczyszczanie i pielęgnacja zranionego miejsca. U chorych z odleżynami konieczna jest także systematyczna zmiana pozycji ciała leżącego, gdyż ucisk na ranę utrudnia jej gojenie. Pomocne są także materace przeciwodleżynowo oraz zmiennociśnieniowe. Borykając się z problemem rany, która się nie goi prawidłowo warto jest skontaktować się ze specjalistami z poradni zajmującej się leczeniem takich ran: lekarzami i pielęgniarkami, którzy zaplanują odpowiednią terapię z wykorzystaniem np. właściwych opatrunków.

Dowiedz się więcej o rodzajach trudno gojących ran oraz sposobach postępowania z nimi.

W ujęciu ogólnoustrojowym w terapii trudno gojących ran szczególną rolę odgrywa dieta chorego oraz zastosowanie wsparcia żywieniowego.

Dieta jako czynnik wspomagający gojenie ran

Troska o prawidłowy stan odżywienia chorych z trudno gojącymi ranami jest uzasadniona tym, że niedożywienie w znaczący sposób utrudnia proces gojenia. Pacjenci o nieprawidłowym stanie odżywienia nie posiadają w swoim organizmie rezerw składników odżywczych niezbędnych do intensywnej regeneracji uszkodzonych tkanek. U osób niedożywionych, gdy jest ono związane ze stanem zapalnym, może dojść do zahamowania gojenia ran, a nawet zatrzymania tego procesu.

Niedożywienie spowalnia tworzenie nowych naczyń krwionośnych, które w prawidłowym procesie mają za zadanie zaopatrywać zranione miejsce w tlen i składniki odżywcze, zaburza pracę układu odpornościowego, a także utrudnia syntezę kolagenu, który jest niezbędny do prawidłowego bliznowacenia miejsca zranienia. Obecności rany zawsze towarzyszy proces zapalny – mniej lub bardziej nasilony. Jego objawami są chociażby zaczerwienienie i zwiększenie ciepłoty wokół rany. Z kolei każdy proces zapalny zwiększa zapotrzebowanie organizmu na energię i białko, co może potęgować stan niedożywienia. Tworzy się mechanizm tzw. błędnego koła w niedożywieniu.

Chcąc mu zapobiec, dieta chorego z trudno gojącymi ranami powinna pokrywać zwiększone zapotrzebowanie na energię i białko oraz dostarczać wszystkich pozostałych składników odżywczych. Intensywna praca organizmu spowodowana toczącym się procesem zapalnym i uruchomieniem mechanizmów mających na celu wygojenie rany sprawia, że chory potrzebuje do 35-40 kcal/kg masy ciała/dobę. Natomiast podaż białka powinna wynosić 1,5-2,0 g/kg masy ciała/dobę, czyli nawet ponad dwa razy więcej niż potrzebuje osoba zdrowa.

Zapewnienie choremu większej ilości energii wspomaga procesy regeneracyjne w organizmie oraz w miejscu zranienia: sprzyja odbudowie tkanek, tworzeniu nowych naczyń krwionośnych i formowaniu włókien kolagenowych.

Zwiększona podaż energii oraz białka powinna zabezpieczyć chorego przed rozwojem niedożywienia i niedoborów pokarmowych. Dodatkowo, jeżeli celem żywienia jest również wsparcie terapii trudno gojących ran, należy rozważyć możliwość wzbogacenia diety o składniki takie jak: arginina, cynk oraz antyoksydanty. Badania naukowe wskazują bowiem na ich pozytywny wpływ na proces gojenia ran.

Rola białka w procesie gojenia ran

Zwiększone zapotrzebowanie na białko u pacjentów z trudno gojącymi ranami wynika z roli jakie pełni ten składnik w organizmie. Białka są źródłem aminokwasów, a te są przede wszystkim materiałem budulcowym dla tkanek, uczestniczą w wielu procesach metabolicznych, warunkują pracę układu odpornościowego, a także biorą udział w krzepnięciu krwi. W procesie gojenia ran uczestniczą w każdym z trzech etapów.

Przy niewystarczającej podaży z dietą, brakujące aminokwasy są pobierane z zapasów w organizmie –  głównie z tkanki mięśniowej. Powoduje to ich osłabienie, może także przyczyniać się do rozwoju wyniszczenia.

Wszystkie aminokwasy są ważne dla prawidłowego odżywienia i gospodarki białkiem w organizmie chorego. Jednak badania naukowe wskazują na szczególną rolę argininy w procesie gojenia ran.

Arginina na trudno gojące rany

Arginina należy do aminokwasów warunkowo egzogennych (warunkowo niezbędnych), czyli takich, które organizm zdrowego człowieka może samodzielnie syntetyzować w wystarczającej ilości. Jednakże w niektórych sytuacjach ta produkcja będzie utrudniona lub niewystarczająca. Należy wówczas zadbać o zapewnienie tego aminokwasu w odpowiedniej ilości w diecie. W przypadku argininy, dostarczenie jej z pożywieniem może być niezbędne m.in. w trakcie zakażenia, stanu zapalnego, osobom z trudno gojącymi ranami oraz niedożywionych.

Badania naukowe potwierdzają pozytywny wpływ stosowania żywności wzbogaconej w argininę na proces gojenia odleżyn.

Arginina uczestniczy we wszystkich trzech fazach gojenia ran. Bierze udział w procesie zwalczania drobnoustrojów, które mogły przedostać się do rany,  wspiera pobudzenie podziałów komórkowych, a więc tworzenie się nowych tkanek, a także umożliwia produkcję kolagenu, czyli substancji uczestniczącej w zamknięciu rany i powstaniu blizny.

Arginina znajduje się w produktach spożywczych, takich jak np.: mięso, nabiał, ryby i owoce morza, ciecierzyca, produkty zbożowe oraz nasiona i orzechy.

Cynk a gojenie ran

Cynk jest składnikiem mineralnym, który znajduje się w wielu komórkach organizmu, między innymi w czerwonych krwinkach, mięśniach i skórze. Wchodzi w skład ok. 60 enzymów, a tym samym bierze udział w licznych reakcjach metabolicznych m.in. w przemianach węglowodanów, aminokwasów czy kwasów nukleinowych. Uczestniczy w produkcji czerwonych krwinek oraz syntezie wielu białek. Jest niezbędny w proliferacji (namnażaniu się) komórek. W trakcie urazu dochodzi do utraty cynku, dlatego istotne jest, aby uzupełniać braki tego pierwiastka. Niedobór cynku może zaburzać pracę układu odpornościowego, hamować procesy zapalne, a także utrudniać zamykanie rany.

Dobrymi źródłami cynku w pożywieniu są: mięso, jaja, mleko i przetwory mleczne, produkty zbożowe z pełnego przemiału, nasiona roślin strączkowych.

Rola antyoksydantów w procesie gojenia ran

Antyoksydanty, inaczej przeciwutleniacze, to substancje, które pełnią w organizmie przede wszystkim funkcję obronną przed szkodliwymi substancjami oraz drobnoustrojami, zapobiegają także niszczeniu komórek i tkanek.
Należą do nich m.in. witaminy: A, C oraz E, a także niektóre składniki mineralne (np. wspomniany wcześniej cynk) i pierwiastki śladowe. W procesie gojenia ran ich rola polega na wspieraniu układu odpornościowego, regulowanie homeostazy i łagodzenie stanu zapalnego.

Surowe warzywa i owoce to główne źródła antyoksydantów w diecie, np.: jagody, truskawki, śliwki, morele, pomarańcze, winogrona, pomidory, szpinak czy papryka. Niektóre przeciwutleniacze znajdują się także w kakao, orzechach, nasionach i olejach roślinnych.

Chory z trudno gojącą raną powinien przyjmować pełnowartościową dietę, bogatą w energię oraz białko, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie organizmu i nie dopuścić do rozwoju niedożywienia. Jednocześnie przyjmowane posiłki powinny być dopasowane do stanu zdrowia chorego. Należy pamiętać, że rozwój ran może być konsekwencją choroby przewlekłej np. owrzodzenia w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej są powikłaniem cukrzycy, dlatego diabetycy powinni dbać o prawidłowy poziom glukozy we krwi oraz przestrzegać tzw. diety cukrzycowej.

U pacjentów z ranami warto również rozważyć dodatkową podaż argininy, cynku oraz antyoksydantów, należy jednak pamiętać, że składniki te wykazują działanie synergistyczne. Ich pozytywny wpływ na gojenie ran wykazano, gdy były one podawane razem. Nie ma na ten moment wystarczających dowodów naukowych, które potwierdzałyby ich skuteczność przy podawaniu każdego składnika osobno.

Zastosowanie doustnych preparatów odżywczych wzbogaconych o argininę, cynk oraz antyoksydanty może w korzystny sposób wpłynąć na proces jej gojenia.

Wsparcie żywieniowe w procesie gojenia ran

Chorzy z ranami przewlekłymi są narażeni na rozwój niedoborów pokarmowych i niedożywienia m.in. ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na energie i składniki odżywcze.

Szczególną grupę stanowią pacjenci, którzy nie są w stanie tradycyjną dietą pokryć zwiększonego zapotrzebowania, np. osoby starsze, u których procesy gryzienia, trawienia i wchłaniania mogą być osłabione, albo pacjenci, którzy na skutek braku apetytu lub doznanego urazu nie są w stanie przyjmować wystarczających ilości pokarmu.

U takich chorych z niedożywieniem lub zagrożonych jego rozwojem, gdy modyfikacje sposobu odżywiania nie przynoszą rezultatów, zastosowanie mają doustne preparaty odżywcze, które uzupełniają dietę w energię oraz makro- i mikroskładniki pokarmowe, wspierając tym samym osiągnięcie prawidłowego stanu odżywienia.

Dodatkowo, jeżeli u tych osób występują rany i celem diety jest wsparcie ich gojenia, lekarz może zalecić stosowanie preparatów wzbogaconych w składniki poprawiające pracę układu odpornościowego i wpływające pozytywnie na procesy regeneracji tkanek. Takim preparatem jest Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan). To produkt wysokoenergetyczny, wysokobiałkowy zawierający argininę, cynk oraz antyoksydanty, a także inne mikroskładniki odżywcze wspierające proces postępowania z trudno gojącymi ranami np. odleżynami. Wszystkie składniki zostały skoncentrowane w małej objętości – 200 ml (1 butelka), a preparat ma płynną formę, dzięki czemu jest łatwy do spożycia również przez osoby chore.