Jednym z częstszych zaburzeń żywienia pojawiających się u osób chorych na Alzheimera w ostatnim stadium choroby są problemy z połykaniem pokarmów i napojów (czyli dysfagia). Dolegliwość ta jest bardzo nieprzyjemna i uciążliwa dla chorego i może prowadzić do niebezpiecznych powikłań: zakrztuszenia, niedożywienia i odwodnienia organizmu chorego, a nawet do zapalenia płuc i może być przyczyną zgonu. Stąd też bardzo ważny jest odpowiedni sposób przygotowywania posiłków i prawidłowa technika karmienia chorego z dysfagią.

Spis treści:

  1. Objawy i skutki problemów z przełykaniem
  2. Sposób przygotowywania posiłków chorego z dysfagią
  3. Posiłki powinny być stosunkowo małe i kaloryczne
  4. Technika karmienia chorego z dysfagią

Objawy i skutki problemów z przełykaniem

Dysfagia to zaburzenie polegające na utrudnionym przechodzeniu pokarmu z jamy ustnej do przełyku (dysfagia górna) lub z przełyku do żołądka (dysfagia dolna). U osób ze schorzeniem Alzheimera dysfagia jest efektem uszkodzeń układu nerwowego spowodowanych procesem chorobowym i pojawia się najczęściej w ostatnim stadium choroby. Typowe objawy dla problemów z połykaniem to:

  • problemy z przeżuwaniem i „chomikowanie” przez chorego jedzenia w ustach,
  • zmniejszone łaknienie, niechęć do jedzenia, wyraźne rozdrażnienie chorego podczas posiłków,
  • szybki i niezamierzony spadek masy ciała chorego,
  • krztuszenie się lub odruch wymiotny występujący przy przełykaniu pokarmów i napojów,
  • ulewanie przez nos,
  • zmieniony głos chorego podczas posiłków, chrypka,
  • ból lub pieczenie odczuwane przez chorego po posiłku w okolicy zamostkowej,
  • napady kaszlu pojawiające się podczas i po posiłku,
  • odchrząkiwanie po posiłku.

Zaburzenia połykania mogą być bardzo groźne w skutkach. Chorzy narażeni są przede wszystkim na szybki spadek masy ciała, niedożywienie i bardzo groźne dla zdrowia odwodnienie organizmu. U chorych na Alzheimera z dysfagią może dojść do zachłyśnięcia się napojem lub zadławienia pokarmem, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do utraty przytomności, niedotlenienia mózgu, a nawet śmierci. Istnieje też ryzyko, że w wyniku krztuszenia się drobinki jedzenia zamiast do przełyku chorego wpadną do tchawicy i przedostaną się do oskrzeli i płuc. Ciała obce zalegające w drogach oddechowych mogą zaś prowadzić do poważnych powikłań, np. do miejscowego zakażenia płuc i do ropnia płuca.

Sposób przygotowywania posiłków chorego z dysfagią

Podstawowym problemem, przed jakim staje opiekun osoby cierpiącej na dysfagię jest przygotowywanie posiłków w taki sposób, aby były one możliwe do przełknięcia dla chorego, a jednocześnie dostarczały mu odpowiedniej ilości kalorii oraz wszystkich, niezbędnych składników odżywczych. Poniżej przedstawiamy kilka przydatnych porad na temat żywienia osób z zaburzeniami przełykania:

Chorzy cierpiący na dysfagię nie są w stanie przełykać jedzenia w jego naturalnej konsystencji, dlatego podstawowym sposobem na ułatwienie im połykania jest jej zmiana. Najbardziej odpowiednia jest konsystencja gładkiej papki, bez wyczuwalnych grudek i kawałków jedzenia, którą łatwiej jest połknąć.

Polecane dla chorego z dysfagią potrawy to: jogurty, kefiry, koktajle, musy owocowe, kaszki o gładkiej konsystencji, budynie, kisiele, zupy-kremy, warzywa i owoce w formie puree (np. z ziemniaków, z marchewki, z dyni, z pieczonego jabłka) oraz ryby i mięsa w postaci zmiksowanej, mielonej lub w formie gęstych, gładkich sosów. Możemy też podawać choremu pieczywo rozmoczone w mleku lub w zupie, jednak nie może być to pieczywo zawierające w swoim składzie całe ziarna słonecznika, dyni, siemienia, czarnuszki, maku itp.

„Zakazane” pokarmy, które mogą być trudne do przełknięcia to: produkty chrupkie (orzechy, chipsy, grzanki, tosty, wafle), produkty kruche (np. kruche ciasteczka, krakersy), produkty twarde (np. kawałki twardych owoców i warzyw), pokarmy włókniste lub łykowate (np. seler naciowy, fasolka szparagowa, włókniste mięsa), niektóre owoce z małymi pestkami (np. porzeczka, agrest, winogrona), warzywa strączkowe nieobrane ze skórki, potrawy o mieszanej konsystencji (np. płynna zupa z kawałkami warzyw, mielone mięso w rzadkim sosie), produkty zawierające całe otręby i ziarna (np. chleb z ziarnami, muesli, kasze).

Dla uzyskania odpowiedniej konsystencji dań można zastosować produkt Nutilis Clear – specjalistyczny preparat zagęszczający napoje i pokarmy w formie płynnej (więcej na nutilis.pl). Zaletą tego produktu jest, że pozwala on uzyskać klarowny i przejrzysty, a jednocześnie zagęszczony napój lub pokarm, o niezmienionym smaku i zapachu. Nutilis Clear może być dodawany do dań i napojów zarówno zimnych, jak i ciepłych, zagęszczone nim dania można schładzać, zamrażać i podgrzewać. Preparat ten jest przeznaczony specjalnie dla osób z dysfagią i powinien być stosowany pod nadzorem lekarza

Problematyczne w przełykaniu są także płyny, gdyż szybko przepływają przez przełyk i chory łatwo się nimi krztusi. Dobrym rozwiązaniem jest więc podawanie napojów w postaci zagęszczonej (np. rozrzedzonego kisielu zamiast soku, czy kefiru zamiast mleka, napojów zagęszczonych preparatem Nutilis Clear). Warto też zaopatrzyć się w specjalne kubki i słomki medyczne, dla chorych mających problemy z połykaniem.

Posiłki powinny być stosunkowo małe i kaloryczne

Chorzy cierpiący na dysfagię nie są w stanie zjeść naraz większej porcji, dlatego należy przygotowywać im posiłki o małej objętości, a jednocześnie o dużej kaloryczności. Sposobem na podniesienie wartości energetycznej podawanych dań jest dodawanie do nich wysokokalorycznych dodatków, np: oliwy z oliwek, nierafinowanych olejów (np. rzepakowego, lnianego, z pestek winogron), masła, śmietany, startego żółtego sera, miodu lub syropu klonowego.

Warunkiem dostarczenia choremu wszystkich składników odżywczych jest zróżnicowana i oparta na produktach wysokiej jakości dieta. Warto podawać choremu produkty, które zawierają w swoim składzie dużą ilość cennych dla ludzkiego organizmu składników (np. białka, witamin, mikroelementów). Są to między innymi takie produkty jak m. in: kasza jaglana, dynia, zmielone siemię lniane, żurawina, miód naturalny, jarmuż, a także bardziej egzotyczne, ale łatwo dostępne w sklepach, produkty np. nasiona chia czy komosa ryżowa.

W przypadku szybkiej utraty masy ciała i nagłego osłabienia organizmu chorego warto stosować specjalistyczne preparaty, przeznaczone dla chorych o zwiększonym zapotrzebowaniu na energię i składniki odżywcze, np. Nutridrink (nutridrink.pl). Preparaty takie są wysokokaloryczne i mają specjalnie skomponowany skład o odpowiedniej dawce białka, tłuszczy, węglowodanów, witamin i minerałów. Ich konsystencja jest dostosowana do potrzeb osób z dysfagią.

Aby pobudzić apetyt naszego podopiecznego musimy zadbać, aby dania były smaczne, urozmaicone i podane w atrakcyjnej formie. Dla niektórych chorych konsystencja papki jest trudna do zaakceptowania, dlatego można zastosować kilka trików, sprawiających, że dania będą wyglądały bardziej apetycznie, np.: puree ziemniaczane można uformować w kulki przypominające całe ziemniaki, zmiksowane mięso i ryby można uformować w pulpety, a z puree marchewkowego wycisnąć za pomocą rękawa cukierniczego estetycznego „kleksa”.

Dla poprawienia smaku dań należy je przyprawiać ziołami, oraz umiarkowanie solą i pieprzem. Nie należy jednak stosować ostrych przypraw, gdyż mogą one doprowadzić chorego do kaszlu i krztuszenia się. Przyprawiając potrawy najlepiej kierować się preferencjami smakowymi samego chorego.

Technika karmienia chorego z dysfagią

Równie ważna jak sposób przygotowywania posiłków jest też technika karmienia chorego. Oto kilka podstawowych zasad:

  1. Chory cierpiący na dysfagię nie jest w stanie zjeść naraz większej porcji pokarmu, dlatego posiłki należy podawać w małych porcjach, ale często (co 2-3 godziny).
  2. Nie należy karmić chorego znajdującego się w pozycji leżącej lub półleżącej, gdyż grozi to zakrztuszeniem. Najbardziej odpowiednia do spożywania posiłków jest pozycja wyprostowana z ramionami i rękami wysuniętymi wprzód.
  3. Najlepiej jest podawać choremu jedzenie w niewielkich kęsach za pomocą małej łyżeczki.
  4. Nie należy poganiać chorego podczas jedzenia i okazywać mu zniecierpliwienia. Musimy być przygotowani na to, że nasz podopieczny będzie potrzebował znacznie więcej czasu niż dotychczas na spożywanie posiłków.
  5. Nie należy też rozpraszać chorego podczas posiłków, gdyż powinien być on maksymalnie skupiony na przeżuwaniu i przełykaniu potraw.
  6. Nie należy rozmawiać z chorym podczas posiłków.
  7. Należy szczególnie dbać o higienę jamy ustnej i dziąseł chorego. Po skończonym posiłku dobrze jest usunąć z ust zalegające resztki jedzenia.

Należy pamiętać, aby przygotowując posiłki dla chorego z dysfagią, nie zapominać o jego indywidualnych preferencjach. Jeśli chory lubił jakąś potrawę przed rozwinięciem się trudności z przełykaniem, postarajmy się ją ugotować dla chorego – z zachowaniem oczywiście odpowiedniej konsystencji poszczególnych składników dania.

Niezwykle istotna w przypadku trudności z przełykaniem u chorych jest konsultacja z lekarzem, który powinien monitorować stan chorego oraz, w razie potrzeby, zalecić odpowiednią terapię.

Nutilis Clear to dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego do stosowania w dysfagii. Stosować pod nadzorem lekarza.