Udar mózgu, zwany kiedyś apopleksją, to zespół objawów wywołanych przez zaburzenie funkcji części mózgu. Przyczyną udaru jest lokalne zmniejszenie ukrwienia mózgu. O udarze mówimy, gdy objawy utrzymują się ponad 24 godziny. Jeśli ustąpią wcześniej, mówimy o przemijającym ataku niedokrwiennym (w skrócie TIA z ang. transient ischemic attack).

Starszy pan udar niedokrwienny

Spis treści:

  1. Co to jest udar niedokrwienny mózgu?
  2. Skutki udaru mózgu
  3. Bibliografia

Co to jest udar niedokrwienny mózgu?

Udary występują głównie u osób starszych, jednak sporadycznie zdarzają się i u dzieci, i u młodych dorosłych. W Polsce, co roku, około 60 000 osób ma udar, co czyni z tej choroby główną przyczynę trwałego kalectwa u osób dorosłych. Czynnikami ryzyka wystąpienia udaru jest wiek (ryzyko po 55 roku życia wzrasta co 10 lat dwukrotnie), płeć męska, predyspozycja genetyczna (udar w rodzinie, wrodzona skłonność do nadmiernego krzepnięcia krwi, hiperhomocysteinemia), a także przebyty w przeszłości udar. Czynnikami ryzyka, które można modyfikować są: nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, migotanie przedsionków, zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi, cukrzyca, palenie papierosów, otyłość i nadużywanie alkoholu. Prawidłowe leczenie wymienionych powyżej chorób, normalizacja masy ciała, rezygnacja z używek pozwala zmniejszyć ryzyko udaru.

W większości przypadków (>80%) zaburzenie ukrwienia spowodowane jest zatkaniem się (niedrożnością) naczynia krwionośnego. Najczęściej naczynie zatkane zostaje przez skrzep krwi i/lub blaszki miażdżycowe.

Skutki udaru mózgu

Obszar zaopatrywany przez zatkane naczynie pozbawiony zostaje krążenia krwi, co za tym idzie dopływu tlenu i składników odżywczych – stąd nazwa „udar niedokrwienny”. Komórki nerwowe bez dopływu tlenu potrafią pracować zaledwie przez kilka sekund, po tym czasie nie są już w stanie wykonywać swoich zadań. Powoduje to, że nagle pojawiają się zaburzenia funkcji neurologicznych – rodzaj objawów zależy od miejsca, w którym doszło do niedokrwienia. Objawy neurologiczne w udarze nazywa się „objawami ogniskowymi” – gdyż przyczyną ich jest „ognisko” niedokrwienia.

Najczęstsze objawy udaru mózgu to:

  • nagłe uczucie drętwienia twarzy lub kończyn (po jednej stronie ciała) ręki, nogi lub obu jednocześnie,
  • nagłe osłabienie mięśni twarzy (opadnięcie kącika ust), lub kończyn, aż do niemożności wykonania ruchu,
  • nagłe trudności z wypowiadaniem słów (mowa bełkotliwa) bądź rozumieniem mowy – nagłe pogorszenie widzenia,
  • nagłe trudności w chodzeniu, zawroty głowy lub zaburzenia równowagi,
  • nagły ostry ból głowy bez uchwytnej przyczyny – nagłe trudności w orientacji, zaburzenia świadomości, utrata przytomności.

Najczęściej dochodzi do zatkania środkowej tętnicy mózgu po jednej ze stron, co powoduje drętwienie i niemożność poruszania ręką po stronie przeciwnej (niedowład, porażenie) oraz zaburzenia mówienia (afazja).

Po upływie kilku minut komórki nerwowe zaczynają obumierać, proces ten nie obejmuje jednak od razu całego obszaru niedokrwienia, który jest początkowo na ogół znacznie większy, niż obszar martwicy komórek. Stąd kluczowy w przypadku leczenia udaru jest czas – im szybciej przywrócone zostaje krążenie w niedokrwionym obszarze, tym więcej komórek ma szansę przeżyć i tym mniejsze będą trwałe konsekwencje udaru. Hasło „Czas to mózg!” bardzo dobrze oddaje istotę problemu.

Udar mózgu jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia, osoba, u której podejrzewa się udar powinna zostać jak najszybciej przetransportowana do szpitala, najlepiej do ośrodka prowadzącego wyspecjalizowany ośrodek udarowy. O ile leczenie podjęte zostanie w czasie do 3 godzin od wystąpienia objawów, daje spore szanse na udrożnienie zatkanego naczynia.

Opieka nad chorym po udarze wymaga współpracy wielu specjalistów. Proces rekonwalescencji powinien uwzględniać również odpowiednie postępowanie dietetyczne. Niedożywienie, o które nietrudno u starszej, nie w pełni sprawnej osoby, znacznie zmniejsza zdolność mózgu do zdrowienia. Właściwa dieta poprawia też stan fizyczny i zapobiega utracie masy mięśniowej, co pozwala uzyskać lepsze wyniki rehabilitacji, która pomaga w odzyskaniu utraconych funkcji układu nerwowego.

Bibliografia

  1. Badowska-Kozakiewicz A. et al.,Patofizjologia człowieka, Warszawa 2019.

  2. Członkowska A. et al., Wytyczne postępowania w udarze mózgu, “Polski Przegląd Neurologiczny” 2019, 15, s. 124–149, 15.

  3. Kraft P., Udar mózgu, Wrocław 2020.