Na świecie nowotwory trzustki rozpoznaje się rocznie u ponad 200 000 osób, co stanowi do 3 % wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe. Pomimo tego, że nie jest on najczęściej występującym nowotworem, jest jedną z najczęściej doprowadzających do zgonu chorób nowotworowych. Problemy pacjentów pojawiają się przed rozpoznaniem, kiedy to najczęściej rozwija się niedożywienie. Ponad ¾ chorych zgłasza utratę masy ciała w chwili rozpoznania choroby, z czego prawie połowa, większą niż 10%.

kwasy-tluszowe-omega-3

Spis treści:

  1. Rak trzustki — przyczyny
  2. Rak trzustki — objawy
  3. Dieta przy raku trzustki
  4. Problemy trawienne podczas leczenia raka trzustki
  5. Suplementacja omega-3

Trzustka jest narządem uczestniczącym w procesie trawienia pokarmów. Składa się z gruczołów pełniących dwie funkcje:

  • zewnątrzwydzielniczą, czyli produkującą substancje służące do trawienia tłuszczy, białek i węglowodanów,
  • wewnątrzwydzielniczą (w znacznie mniejszym stopniu), należą do niej komórki ułożone w strukturach zwanych wyspami Langerhansa. Wydzielają one do krwi hormony odpowiedzialne głównie za regulację poziomu glukozy w organizmie (jak insulina i glukagon).

Rak trzustki — przyczyny

Nowotwory trzustki wywodzą się w głównie z komórek tworzących część zewnątrzwydzielniczą. Do czynników ryzyka powstawania tych nowotworów zalicza się:

  • wiek,
  • płeć męską,
  • palenie papierosów,
  • przewlekłe zapalenie trzustki,
  • dietę bogatą w tłuszcz zwierzęcy,
  • czerwone, przetworzone mięso,
  • dietę ubogą w warzywa,
  • występowanie otyłości brzusznej.

Długotrwała cukrzyca również podwyższa ryzyko występowania raka trzustki, a „świeżo rozpoznana” często może być pierwszym objawem występowania nowotworu.

Rak trzustki — objawy

Jednym na najczęstszych objawów raka gruczołowego trzustki jest niedożywienie. Ponad ¾ chorych zgłasza utratę masy ciała w chwili rozpoznania, z czego prawie połowa, większą niż 10%.

Rak trzustki powoduje zaburzenia wydzielania enzymów trzustkowych, które prowadzą do zaburzeń trawienia i wchłaniania węglowodanów, białka i tłuszczu. Ich zmniejszone wydzielania prowadzi do przyspieszenia pasażu jelitowego oraz przesunięcia wchłaniania do końcowego odcinka jelita cienkiego, towarzyszą temu bóle brzucha oraz biegunka. Dodatkowo chorobie towarzyszy ogólnoustrojowy proces zapalny powodujący brak apetytu, a to wszystko może przyczyniać się do spadku masy ciała i rozwoju niedożywienia.

Dieta przy raku trzustki

Dieta w raku trzustki będzie zależna od rodzaju leczenia, towarzyszących dolegliwości oraz wyników badań krwi, jednak zazwyczaj jest to modyfikacja diety lekkostrawnej.

Dieta lekkostrawna to jadłospis z ograniczeniem błonnika pokarmowego (inaczej włókna pokarmowego) oraz z wykluczeniem produktów ciężkostrawnych, smażonych, wędzonych, wzdymających.

Ze względu na zalecenie ograniczenia tłuszczu zalecane są chude gatunki mięsa (drób bez skóry, cielęcina, polędwica wołowa, mięso królika chude części wieprzowe: schab środkowy, polędwiczki), chude wędliny – najlepiej domowe (polędwica, upieczona pierś indycza, pieczony schab środkowy, szynka gotowana oczyszczona z tłuszczu).

Kolejnym źródłem białka w diecie są ryby, należy je spożywać gotowane na parze lub pieczone w piekarniku (w folii lub rękawie). Z jajek najlepiej tolerowane są te na miękko, półtwardo oraz w koszulkach. Dozwolone są oleje roślinne na surowo oraz masło. Zwrócenie uwagi na ilość i rodzaj dostarczanego tłuszczu jest istotne ze względu na ograniczenie pracy trzustki lub jej częściowe czy całkowite usunięcie, gdyż skutkuje to trudnościami w ich trawieniu.

Podczas leczenia onkologicznego czasami występuje nietolerancja laktozy, dlatego warto stosować zamienniki bezlaktozowe i nie wykluczać nabiału z diety. Zazwyczaj zalecany jest chudy nabiał: mleko do 2% tłuszczu, jogurty, kefiry, maślanki, serki ziarniste, twarożki, a niewskazane są m.in. sery topione, pleśniowe.

Pacjentom podczas chemioterapii, z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, radioterapii oraz bezpośrednio po leczeniu operacyjnym, zaleca się, by owoce i warzywa spożywali w formie bez skórki, najlepiej pieczonej lub gotowanej. Unika się owoców z pestkami oraz cytrusów, a także warzyw kapustnych i cebulowych (kapusta, kalafior, brukselka, cebula, por). Natomiast po operacji, o ile to możliwe dieta powinna zostać stopniowo rozszerzona, gdyż surowe warzywa i owoce korzystniej wpływają na glikemie (poziom glukozy we krwi), które po częściowym lub całkowitym usunięciu trzustki mogą być nieprawidłowe.

W okresie radio- i chemioterapii, kiedy bardzo często występuje biegunka, należy ograniczyć/wyeliminować produkty zbożowe pełnoziarniste i stosować m.in pszenne/pszenno-żytnie pieczywo, makarony pszenne, ryżowe, kasze (manna, kuskus, jęczmienna perłowa, płatki zbożowe rozdrobnione).

W okresie pooperacyjnym należy zwrócić uwagę, jakie produkty zbożowe są spożywane, gdyż im bardziej rozdrobnione produkty zbożowe, tym większe zaburzenia glikemii, dlatego niezbędne jest połączenie diety lekkostrawnej z dietą dla diabetyków (osób z cukrzycą) pod kontrolą dietetyka. Niewskazane są soki owocowe oraz słodycze, które mają największy wpływ za zaburzenia glikemii. Niezalecane są również napoje gazowane, mocne napary herbaty i ziół czy kawa (jeśli pacjenci mają biegunkę). W ciągu dnia należy wypijać ok. 1,5-2 l wody.

 

Problemy trawienne podczas leczenia raka trzustki

W zależności od tego, czy pacjenci mają objawy żółtaczki, które wymagają protezowania dróg żółciowych, czy pacjenci nie mają żadnych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, dieta jest mniej lub bardziej restrykcyjna.

W przypadku biegunki czy biegunki tłuszczowej pacjenci powinni spożywać więcej produktów zapierających oraz dbać o nawodnienie, wypijać niegazowaną wodę, czarną herbatę, kakao na wodzie, buliony warzywne, napary z czarnych jagód czy doustne płyny nawadniające. Należy również zwrócić uwagę na rodzaj dostarczanego tłuszczu.

Biegunka tłuszczowa zazwyczaj wymaga suplementacji enzymów trzustkowych ułatwiających trawienie. Przyjmuje się je do głównych posiłków. Niepoinformowani pacjenci, w celu zmniejszenia biegunki tłuszczowej lub jej wyeliminowania, często wykluczają tłuszcze w diecie, co nasila niedożywienie i powoduje niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K).

W przypadku nasilonego jadłowstrętu zalecane są kolorowe, małe objętościowo, łatwostrawne, ale kaloryczne posiłki. Niekiedy potrzebna jest zmiana konsystencji diety, gdyż posiłki wcześniej rozdrobnione/papkowate czy płynne są lepiej przez pacjentów tolerowane (mus, zupa krem, kisiel, koktajl, purée).

W przypadku braku apetytu, czego często konsekwencją jest spadek masy ciała i trudności w dostarczeniu do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej ilości i proporcji, zalecana jest fortyfikacja diety m.in. doustnymi preparatami odżywczymi stosowanymi pod nadzorem lekarza. W przypadku biegunki tłuszczowej czy żółtaczki wymagającej protezowania dróg żółciowych zalecane są preparaty beztłuszczowe lub z tłuszczem MCT (średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe), które są trawione i wchłaniane inaczej niż pozostałe tłuszcze. Natomiast jeśli głównym problemem są zaburzenia glikemii, wskazane są preparaty jak w cukrzycy. Warto również skorzystać z porady dietetyka, który przygotuje indywidualne zalecenia dopasowane do potrzeb i preferencji chorego.

 

Suplementacja omega-3

Oprócz wsparcia diety doustnymi preparatami odżywczymi pacjentom z rakiem trzustki  można zalecić suplementację diety kwasami tłuszczowymi omega-3 (EPA i DHA). Pomimo braku zaleceń odnośnie do rutynowej suplementacji diety pacjenta onkologicznego ww. składnikami wykazano, że kwasy tłuszczowe omega-3 wpływają pozytywnie na paramenty zapalne, powodują m.in. poprawę apetytu, co przyczynia się do wzrostu masy ciała, ale również mniejszej utraty masy mięśniowej.

Z tego względu, wytyczne ESPEN (Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu) wskazują, że u pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową poddawanych chemioterapii, u których istnieje ryzyko utraty masy ciała lub niedożywionych, można rozważyć stosowanie kwasów tłuszczowych omega-3 w celu stabilizacji lub poprawy apetytu, spożycia pokarmów, beztłuszczowej masy ciała i masy ciała pacjentów z nowotworem.

Objawy choroby i dolegliwości z nią związane, takie jak utrata apetytu, zaburzenia wchłaniania, nudności i wymioty mogą spowodować, że pacjent będzie spożywał mniej kalorii (energii), dodatkowo ogólnoustrojowy stan zapalny będzie powodował większe spalanie kalorii niż zwykle, będzie to prowadziło do pogłębiania się kacheksji nowotworowej, dlatego wczesna interwencja żywieniowa jest kluczowa, aby poprawić stan odżywienia pacjentów.

 

Bibliografia:

  1.                 Arends J i wsp. ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients, Clinical Nutrition 2017; 36: 11-48.
  2.                 Jankowski M, Kłęk S i wsp., Biblioteka chirurga onkologa, tom 15: Terapia żywieniowa u chorych operowanych z powodu nowotworów złośliwych, Via Medica, Gdańsk 2019.
  3.                 Szawłowski AW i wsp. Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL, 2020.