Wielochorobowość to występowanie u danej osoby dwóch lub większej ilości schorzeń lub przewlekłych problemów medycznych. Opiekunowie osób starszych mają świadomość, że zjawisko to występuje u osób starszych bardzo często. Podopieczni cierpią jednocześnie na różne somatyczne i psychiczne schorzenia przewlekłe, ale również uzależnienia, zespoły objawów, jak na przykład zespół słabości czy deficytów ze strony narządów zmysłów.

Spis treści:

  1. Czym jest wielochorobowość?
  2. Leczenie w wielochorobowości
  3. Wielochorobowość versus polipragmazja i politerapia
  4. Co sprzyja wielochorobowości?
  5. Najczęstsze choroby wieku podeszłego występujące w wielochorobowości
  6. Opieka nad seniorem z wielochorobowością
  7. Całościowe zadbanie o organizm
  8. Wielochorobowość a niedożywienie
  9. A co z psychiką?
  10. Co jako opiekun możesz zrobić?
  11. Jakie objawy powinny nas zaniepokoić?

Czym jest wielochorobowość?

Przykładem wielochorobowości jest występowanie jednocześnie nadciśnienia i reumatyzmu, cukrzycy i problemów z nerkami, depresji i choroby otępiennej.

Wielochorobowość to również niemałe wyzwanie dla opieki medycznej. Jedna choroba może skutecznie maskować inną, a diagnoza sama w sobie jest bardzo utrudniona przez mnogość objawów. Podopieczni cierpiący na kilka chorób powinni być pod stałą opieką wielu specjalistów. Taka sytuacja rodzi pewne zagrożenia, którym na szczęście da się jednak zapobiec.

Konieczna jest odpowiednio zaplanowana opieka medyczna, z uwzględnieniem potrzeb zdrowotnych, szczególnie osób starszych, jego życiowe priorytety, indywidualne cele i zaangażowanie pacjenta w leczenie.

Leczenie w wielochorobowości

Podstawowym celem takiego leczenia w wielochorobowości jest poprawa stanu zdrowia i komfortu życia. Niestety każda choroba dodatkowo obciąża organizm człowieka, dlatego osoby posiadający wiele schorzeń często łatwiej zapadają na infekcje, mają większe ryzyko zachorowania na kolejne choroby, potrzebują więcej czasu na rekonwalescencję.

Niektóre choroby stanowią czynnik ryzyka do występowania innych, np. otyłość prowadzi do rozwoju cukrzycy czy nowotworów. Dlatego wielochorobowość stanowi poważny problem w populacji osób starszych. Szacuje się, że na świecie problem dwóch i większej liczby chorób w tym samym czasie dotyczy nawet 95 proc. ludzi w wieku 65+. Dla przykładu w Polsce problem wielochorobowości dotyka aż 71 % osób w wieku 55-59 lat oraz 94 % Seniorów w wieku 80+. [1]

Wielochorobowość jest poważnym problemem naszych czasów, bo może wiązać się z utratą sprawności, wysokimi kosztami, brakiem możliwości pracy zawodowej, problemami psychicznymi oraz w konsekwencji przedwczesną śmiercią.

Wielochorobowość versus polipragmazja i politerapia

Polipragmazją nazywamy przyjmowanie przez pacjenta wielu leków, a także preparatów dostępnych bez recepty, które mogą wchodzić w niekorzystne interakcje. Politerapia, czyli wielolekowość, to przyjmowanie wielu leków zgodnie z zaleceniami lekarskimi, wynikającymi z aktualnych standardów postępowania medycznego. Oba zjawiska są powszechne w terapii osób starszych.

Cechą charakterystyczną wieku starszego jest wielochorobowość, która generuje wielolekowość. Statystyczny pacjent w podeszłym wieku choruje średnio na 4 choroby przewlekłe. Tylko z powodu choroby niedokrwiennej serca, pacjent powinien przyjmować jednocześnie 3-5 leków, jeśli ten sam pacjent ma niewydolność serca, choruje jeszcze na cukrzycę, rozrost gruczołu krokowego, czy chorobę Parkinsona, to wymaga podawania kolejnych leków. Stąd konieczność doboru takich preparatów, które działają synergistycznie i uzupełniają się. Ważne, aby leki dobrane tak, aby nie wchodziły ze sobą w interakcje, czyli sytuacje, w której dwie substancje, reagując ze sobą powodują skutek inny niż zamierzony. Prowadzi to do wystąpienia działań niepożądanych dla organizmu. Szczególnie niebezpieczną sytuacja pojawia się, kiedy pacjent przyjmuje leki niezgodnie z zaleceniami lekarskimi lub stosuje dodatkowo wiele leków i preparatów dostępnych bez recepty.

 

Co sprzyja wielochorobowości?

Jest wiele czynników wpływających na rozwój wielochorobowości. Obejmują one między innymi:

  • Wiek > 65 r.ż.;
  • Płeć żeńska;
  • Mieszkanie w większych miastach (związane najprawdopodobniej z poziomem zanieczyszczeń oraz stresem);
  • Bardzo niski (m. in. słaba jakość żywności) oraz bardzo wysoki status socjoekonomiczny (wiąże się to z wysokim poziomem stresu);
  • Nadwaga i otyłość;
  • Niski poziom wykształcenia, bezrobocie;
  • Nikotynizm i inne uzależnienia;
  • Zbyt niski poziom aktywności ruchowej;
  • Brak relacji i wsparcia społecznego;
  • Schorzenia psychiatryczne.

 

Najczęstsze choroby wieku podeszłego występujące w wielochorobowości

Do grupy chorób wieku podeszłego należy wiele schorzeń. Dlatego tak ważne jest, aby poznać Seniora, z którym współpracujemy. Z kilkoma z nich możemy się spotkać najczęściej:

  1. Nadciśnienie tętnicze – oznacza podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. Niekontrolowane może prowadzić do udaru mózgu czy zawału serca. Leczenie obejmuje stosowanie leków doustnych.
  2. Cukrzyca – choroba przewlekła związana z podwyższonym poziomem glikemii we krwi. Może prowadzić do wielu powikłań, takich jak uszkodzenie wzroku, polineuropatii, czyli uszkodzenia nerwów, przewlekłych, trudno gojących ran, niewydolności serca czy nerek. Cukrzyca kontrolowana jest dzięki regularnym badaniom poziomu glikemii – używane są domowe aparaty badające krew po nakłuciu palca. Stosowane są leki doustne lub zastrzyki z insuliny. Bardzo istotnym elementem jest prawidłowa dieta normalizująca poziom glikemii i odpowiedni poziom nawodnienia.
  3. Niewydolność krążenia – jest konsekwencją wielu chorób, takich jak zawał serca czy miażdżyca. Powoduje niedostateczne ukrwienie narządów, przez co są one gorzej zaopatrzone, między innymi w tlen, a przez co mniej wydolne, czyli pracują gorzej.
  4. Schorzenia neurologiczne, takie jak udar mózgu – stanowią najczęściej konsekwencję innych chorób. Powodują upośledzenie sprawności psychicznej i fizycznej seniora.
  5. Demencja – grupa schorzeń, obejmująca między innymi chorobę Alzheimera, otępienie skroniowo-czołowe, czy następstwa udaru mózgu. Powoduje wiele problemów w funkcjonowaniu w codziennym życiu, takich jak obniżenie sprawności umysłowej, zaburzenia myślenia, występowanie agresji.

Opieka nad seniorem z wielochorobowością

Najistotniejszą kwestią w opiece nad osobą z wielochorobowością jest prawidłowo stosowana farmakoterapia, czyli odpowiednie podawanie leków. Opiekun seniora powinien przede wszystkim pamiętać o podawaniu zapisanych podopiecznemu leków o wyznaczonej porze dnia i w określonej dawce, zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Zdarza się, że senior przyjmuje kilka typów leków, stosując je o różnych godzinach. Dopilnowanie tego jest szczególnie ważne, aby zastosowane leczenie prowadziło do oczekiwanych rezultatów. Ponadto pozwala to zminimalizować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Istotne jest również odpowiednia zależność od posiłków – niektóre leki podaje się po posiłkach, inne przed. Przykładowo leki stosowane w niedoczynności tarczycy zazwyczaj podawane są na czczo.

Warto posiadać także wiedzę na temat chorób, na które zapadł senior. Pozwoli to opiekunowi osoby starszej skuteczniej układać odpowiednią dietę, planować aktywności czy na czas zareagować na niepokojące objawy. Trzeba mieć świadomość czego podopieczny nie powinien jeść, jakich aktywności musi unikać, oraz które z czynności pomogą mu poczuć się lepiej. Często odpowiednie zalecenia dla seniora znajdują się w zaleceniach lekarskich – dotyczą one między innymi konkretnego sposobu żywienia (np. dieta cukrzycowa, dieta wysokobiałkowa), odpowiedniego nawodnienia, aktywności fizycznej i aktywizacji. W zaleceniach spotykamy się z konkretnymi zakazami lub zaleceniami wykonywania odpowiednich ćwiczeń lub unikania danego typu aktywności. Niezwykle ważne jest wypełnianie konkretnych zaleceń lekarskich oraz pamiętanie o wizytach w przychodni czy konsultacjach różnych specjalistów. Regularne kontrole lekarskie są istotne dla seniora cierpiącego na choroby współistniejące. Stan zdrowia oraz działanie leków trzeba na bieżąco kontrolować.  Bez wsparcia opiekuna podopieczny mógłby zapomnieć o wizycie, przyjęciu leków czy zrealizowaniu recepty.

Opieka nad seniorem powinna być holistyczna, aby uniknąć wykluczających się leków i zaleceń od kilku lekarzy. Ten aspekt także warto kontrolować i na wizyty lekarskie zabierać pełną dokumentację medyczną seniora oraz listę wszystkich przyjmowanych przez niego leków.

Całościowe zadbanie o organizm

Bycie zdrowym dla pacjenta z wielochorobowością oznacza skupienie na tych aspektach życia, na które może mieć wpływ. Ważne jest, aby pacjent wybierał zdrowe pokarmy, które wspierają dobre samopoczucie i dodają energii. Regularna, lecz łagodna aktywność fizyczna, taka jak krótkie spacery, może znacząco wpłynąć na poprawę stanu zdrowia.

Pacjent powinien również unikać czynników szkodliwych, takich jak palenie papierosów czy nadmierne spożycie alkoholu. Ważne jest, by nie zapominać o zdrowiu psychicznym – utrzymywanie dobrych relacji z rodziną i przyjaciółmi, a także rozwijanie zainteresowań, może pomóc zmniejszyć poziom stresu i poczucie izolacji.

Dbanie o siebie jest procesem, który wymaga czasu, cierpliwości i zrozumienia, że każda, nawet najmniejsza zmiana na lepsze, jest krokiem w stronę zdrowszego życia.

Wielochorobowość a niedożywienie

Pacjenci, których dotyka wiele chorób jednocześnie często borykają się z problemem niedożywienia. Szacuje się, że może to dotyczyć aż połowy takich pacjentów! Stan ten, szczególnie u osób leżących w szpitalach z różnymi schorzeniami, jest bardzo poważną kwestią. Niedożywienie może prowadzić do wielu negatywnych konsekwencji, w tym do dalszego osłabienia stanu zdrowia, większego ryzyka rozwoju innych chorób, obniżenia sprawności fizycznej i niezależności, utrudnienia rekonwalescencji, a także do zwiększenia kosztów opieki medycznej.

Ponadto zażywanie wielu leków, co jest częste u osób starszych, może mieć negatywny wpływ na ich stan odżywienia. Różne leki mogą doprowadzić do spadku chęci do jedzenia, uczucia nudności, wymiotów lub zmian w odbieraniu smaków, co skutkuje mniejszym spożywaniem jedzenia i ryzykiem niedożywienia. Dodatkowo, pewne leki mogą zakłócać wchłanianie ważnych składników odżywczych, co zwiększa ryzyko niedoborów żywieniowych.

Dlatego w przypadku osób z wielochorobowością, zwłaszcza tych niedożywionych lub zagrożonych niedożywieniem, zaleca się zastosowanie wysokobiałkowej żywności medycznej. Jej stosowanie, pod nadzorem lekarza, odżywia organizm i dzięki temu wspiera leczenie i rekonwalescencję.

A co z psychiką?

W opiece nad osobą z wielochorobowością nie możemy zapomnieć o wsparciu psychicznym. Potrzeba wsparcia wiąże się ściśle z ograniczeniem aktywności podopiecznego, wieloma wizytami lekarskimi, dużą ilością leków i innymi, często powodującymi dyskomfort ograniczeniami. Wraz z występowaniem chorób pojawia się poczucie zagrożenia zdrowia i życia, związane z możliwym wystąpieniem powikłań oraz postępem choroby. Dodatkowym obciążającym czynnikiem jest poczucie straty, związane z utratą wcześniejszej sprawności, szczególnie fizycznej.

Wszystkie te czynniki mogą pogorszyć samopoczucie seniora, a nawet doprowadzić do stanów lękowych czy depresji. Okazuj więc podopiecznemu swoje wsparcie na co dzień. Dbaj o jego dobry nastrój, pomóż się zrelaksować i bądź przy nim, gdy tego potrzebuje. Pamiętaj, że ważne jest dostosowanie aktywności do potrzeb i upodobań seniora. Bądź towarzyszem, asystuj – pozwól mu wykonywać niektóre czynności dnia codziennego.

 

Co jako opiekun możesz zrobić?

  1. Pamiętaj o wizytach lekarskich i terminach badań.
  2. Pamiętaj, aby na wizyty zawsze zabierać ze sobą dokumentację medyczną i listę leków przyjmowanych przez Seniora.
  3. Kontroluj pory, w których Senior przyjmuje leki.
  4. Dbaj o prawidłową dietę i nawodnienie Seniora.
  5. Staraj się dopasować aktywność fizyczną do sprawności i potrzeb Seniora.
  6. Stosuj się do zaleceń lekarskich.
  7. Obserwuj, słuchaj i bądź uważny na ewentualne objawy pojawiające się u Seniora.
  8. Reaguj, a jeżeli czegoś nie wiesz lub nie jesteś pewny – pytaj, szukaj, czytaj.

Jakie objawy powinny nas zaniepokoić?

Kiedy już wiesz na co choruje senior, którym się opiekujesz, warto wiedzieć jakie są objawy alarmowe, wymagające kontaktu z lekarzem, a w sytuacjach nagłych – wezwania karetki. Oto niektóre objawy, które możesz zaobserwować w schorzeniach:

  • układu oddechowego: uczucie duszności, przyspieszony oddech, silny kaszel;
  • układu krążenia: ból w klatce piersiowej, zasłabnięcie, sytuacja, kiedy Senior zaczyna się bardzo szybko męczyć, uczucie kołatania serca czy duszność;
  • układu nerwowego: zawroty głowy, silny ból głowy, asymetria twarzy, osłabienie siły kończyn, napad drgawek, bełkotliwa mowa;
  • układu pokarmowego: silny ból brzucha, gorączka, wielokrotne wymioty, biegunka, szczególnie czarnego koloru lub zawierające krew;
  • zakrzepowo-zatorowe: nagła silna duszność, niesymetryczne obrzęki kończyn, ból i zaczerwienienie jednej z kończyn.

Problem wielochorobowości jest mocno związany z tematem opieki nad seniorami. Chcąc otoczyć naszego podopiecznego kompleksową opieką konieczne jest, aby zapoznać się z jego potrzebami, chorobami i wynikającymi z nich ograniczeniami. Ważne jest, aby stosować się do zaleceń lekarskich, współpracować z rodziną Seniora oraz być uważnym na sygnały, jakie daje nam jego organizm. W ten sposób możemy zrozumieć i współpracować z naszym podopiecznym, a opieka będzie bezpieczniejsza i przyjemniejsza dla wszystkich.

 

[1] Forman D, Maurer M, Boyd C, et al. Multimorbidity in Older Adults With Cardiovascular Disease. J Am Coll Cardiol 2018;71:2149–61.