Założenie zgłębnika do żołądka jest procedurą medyczną wykorzystywaną w celu dostarczenia żywności i płynów bezpośrednio do żołądka pacjenta. To istotna procedura dla osób, które ze względu na różne sytuacje kliniczne nie mogą przyjmować pokarmu drogą doustną.

Żywienie dojelitowe

Spis treści:

  1. Proces żywienia przez zgłębnik do żołądka
  2. Zgłębnik nosowo - żołądkowy
  3. Zgłębnik nosowo – jelitowy
  4. Wskazania do karmienia przy użyciu zgłębnika do żołądka
  5. Długość trwania interwencji żywieniowej
  6. Metody podawania pokarmu

Proces żywienia przez zgłębnik do żołądka

Zgłębnik do żołądka to elastyczna rurka, która jest wprowadzana przez nos lub jamę ustną pacjenta i prowadzona w dół przełyku, aż do żołądka. Procedura ta może być wykonywana w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych, zależnie od stanu pacjenta i celu żywienia (karmienia).

Żywienie prowadzi się przez zgłębnik w sytuacji, w której chory nie chce lub nie może jeść, a jego przewód pokarmowy jest czynnościowo sprawny. Żywienie dojelitowe za pomocą zgłębnika (sondy) zakładanej bezpośrednio do żołądka (rzadziej do dwunastnicy lub jelita cienkiego) z reguły prowadzi się do 30 dni.

Powyżej tego okresu i braku możliwości powrotu do karmienia doustnego u pacjenta należy rozważyć założenie gastrostomii. Gastrostomia to połączenie światła przewodu pokarmowego ze skórą poprzez wprowadzenie do żołądka przez powłoki brzuszne drenu o średnicy zwykle o nieco większej niż w przypadku zgłębników średnicy. Obecnie przetokę żywieniową wykonuje się coraz częściej metodą PEG.  Przezskórna gastrostomia endoskopowa (PEG) to technika chirurgiczna polegająca na założeniu gastrostomii odżywczej za pomocą technik endoskopowych, bez konieczności rozcinania powłok brzusznych.

 

Zgłębnik nosowo - żołądkowy

Zakłada się go najczęściej przez nos lub dużo rzadziej przez usta. Koniec zgłębnika pokryty żelem wprowadza się przez nozdrze do gardła, a następnie poleca się połknąć sondę choremu (o ile chory jest w stanie wykonać ruch połknięcia), po czym zgłębnik umieszcza się w żołądku. Zgłębnik nosowo- żołądkowy może założyć lekarz lub pielęgniarka. Zakładanie zgłębnika nie wymaga znieczulenia ani interwencji chirurgicznej, trwa kilka minut, zabieg można wykonać w domu, w gabinecie zabiegowym, przy łóżku chorego. Żywienie dojelitowe za pomocą zgłębnika (sondy) zakładanej bezpośrednio do żołądka można prowadzić przez okres 4 – 6 tygodni (w zależności od wskazań producenta zgłębnika).  Powyżej tego okresu i braku możliwości powrotu do karmienia doustnego u pacjenta najczęściej rozważa się założenie gastrostomii.

Zgłębnik nosowo – jelitowy

W sytuacjach, w których pojawiają się wskazania do podania pokarmu poza końcowy odcinek żołądka, czyli odźwiernik, preferuje się założenie zgłębnika nosowo – jelitowego. Takie rozwiązanie stosuje się między innymi u chorych chirurgicznych, u pacjentów z ostrym zapaleniem trzustki, u chorych
z upośledzoną motoryką żołądka. Zgłębnik nosowo – jelitowy zakłada się tak samo jak zgłębnik nosowo –  żołądkowy, czyli do żołądka, a następnie ruchy perystaltyczne  żołądka i jelit pozwalają na samoistne przemieszczenie się zgłębnika przez odźwiernik do jelita w czasie 8-12 godzin. Jeżeli motoryka żołądka jest upośledzona częściowo lub całkowicie, zgłębnik można przeprowadzić przez odźwiernik przy pomocy alternatywnych technik, takich jak np. endoskopia.

Niezbędnym warunkiem przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu podawania pokarmu do żołądka, dwunastnicy lub jelita czczego z wykorzystaniem zgłębników jest zachowana drożność zarówno czynnościowa, jak i anatomiczna przewodu pokarmowego stwierdzana poniżej końcówki wprowadzonego zgłębnika. Dodatkowo warunkiem żywienia dożołądkowego jest prawidłowe opróżnianie żołądka, a także wykluczenie nasilonego refluksu żołądkowo-przełykowego.

Wskazania do karmienia przy użyciu zgłębnika do żołądka

Istnieje wiele stanów klinicznych, którym towarzyszy niedożywienie lub ryzyko niedożywienia pacjenta  interwencja żywieniowa. Poniżej wymieniono niektóre sytuacje stanowiące wskazania do odżywiania dojelitowego przez zgłębnik nosowo–żołądkowy i/lub nosowo-dwunastniczy:

  • zaburzenia połykania w przebiegu chorób z utratą przytomności lub zakłócające koordynację aktu połykania na przykład u pacjentów po udarze mózgu lub z chorobami nowotworowymi w obrębie układu pokarmowego,
  • wady twarzoczaszki uniemożliwiające normalne karmienie,
  • stany po zabiegach operacyjnych w jamie ustnej, gardle i na przełyku,
  • mukowiscydoza z towarzyszącym niedożywieniem,
  • stany po resekcji jelit, jadłowstręt, także w przebiegu anorexia nervosa,
  • stany po ciężkich urazach i oparzeniach,
  • niedożywienie powikłane niedostatecznym odżywianiem doustnym poprzedzającym planowane zabiegi operacyjne.

Długość trwania interwencji żywieniowej

Długość    interwencji żywieniowej przy użyciu zgłębnika do żołądka zależy od wielu czynników, takich jak stan zdrowia pacjenta, przyczyna konieczności stosowania tej procedury oraz jej cel. Niektóre osoby mogą korzystać z tej formy żywienia tylko przez krótki okres, aż wrócą do zdolności przyjmowania pokarmu drogą doustną. Decyzja o czasie trwania  postępowania jest podejmowana indywidualnie dla każdego pacjenta przez zespół medyczny, w tym lekarza, dietetyka i pielęgniarki. Regularne monitorowanie stanu pacjenta oraz ocena postępów są niezbędne, aby dostosować plan żywienia do aktualnych potrzeb. Zaleca się jednak, aby podaż pokarmu przez zgłębnik do żołądka lub do jelita – zgodnie z aktualnymi wytycznymi – nie trwała dłużej niż 30 dni. Jeżeli po tym okresie pacjent nadal nie ma możliwości powrotu do odżywiania droga doustną zaleca się założenie stałego dostępu: gastrostomii czy jejunostomii odżywczej.

Metody podawania pokarmu

Dietę do zgłębnika można podawać grawitacyjne (tak, jak kroplówkę), za pomocą pompy żywieniowej lub w postaci podania porcji, tak zwanego bolusa. Zaleca się przestrzeganie zasady stopniowego zwiększania objętości i stężenia diety. Do zgłębników czy też do stomii podaje się specjalnie opracowane płynne diety przemysłowe, są one pozbawione substancji potencjalnie alergizujących takich jak gluten, laktoza, mają one małą lepkość i co bardzo ważne mają stały skład i są jałowe co gwarantuje bezpieczeństwo mikrobiologiczne, zmniejsza ryzyko zakażenia bakteryjnego. Istnieje szeroka szerokiej gama diet dojelitowych, z których lekarz może wybrać preparat dopasowany do potrzeb pacjenta.

Najczęstsze powikłania żywienia przez zgłębnik związane są zwykle z błędami w uzyskiwaniu dostępu do przewodu pokarmowego lub reakcją organizmu na ciało obce. Do powikłań żywienia przez zgłębnik nosowo – żołądkowy zalicza się: nieprawidłowe położenie cewnika, zachłystowe zapalenie płuc, odruchy wymiotne/wymioty, uszkodzenie błon śluzowych przewodu pokarmowego, podrażnienie nosa i gardła.

Warto wiedzieć, że sondę do żołądka zakłada się nie tylko w celu podaży płynów i składników pokarmowych, ale sonda wprowadzona do żołądka może być też wykorzystana w przypadkach zatrucia drogą pokarmową w celu usunięcia substancji toksycznej z żołądka zanim przedostanie się ona przez odźwiernik do jelita cienkiego. Wskazaniami do płukania żołądka są między innymi następujące sytuacje: spożycie substancji o znacznej toksyczności stwarzającej zagrożenie dla życia, jeśli czas od jej spożycia nie przekroczył „złotej godziny” i można się spodziewać, że pozostaje ona nadal w żołądku, spożycie toksycznej dawki leków o przedłużonym uwalnianiu i wchłanianiu.
Sonda żywieniowa do żołądka i sonda do płukania żołądka w przypadku zatrucia nieco różnią się budową, a przede wszystkim rozmiarem. Zgłębniki służące do karmienia są cieńsze, są wykonane z materiału, który nie przyczynia się do powstania odleżyn w przełyku.

 

Podsumowanie

Zgłębnik do żołądka jest istotnym wyrobem medycznym, które umożliwia dostarczenie żywności i płynówo przewodu pokarmowego pacjentom, którzy nie mogą przyjmować pokarmu drogą doustną. Proces żywienia (karmienia) przez zgłębnik do żołądka wymaga precyzji i odpowiedniego przygotowania, a jego trwanie jest zależne od stanu zdrowia pacjenta oraz celu interwencji. Dzięki tej procedurze, osoby z różnymi zaburzeniami zdolności połykania czy chorobami przewodu pokarmowego mogą otrzymać niezbędne składniki odżywcze, poprawiając stan odżywienia pacjenta. Ostateczna decyzja dotycząca trwania interwencji jest indywidualna i opiera się na ocenie zespołu medycznego.

Referencje:

Żywienie kliniczne. Praktyczne zagadnienia pod redakcją Sylwii Małgorzewicz. Wydawnictwo Czelej. 2020. Farmakoterapia przez zgłębniki enteralne pod redakcją Anny Zmarzły. PZWL. 201. Doustne diety przemysłowe w zapobieganiu i leczeniu niedożywienia pod redakcją Anny Zmarzły. PTŻK 2017. Podstawy żywienia klinicznego. Edycja czwarta. L. Sobotka. Scientifica. 2013