Opiekując się chorym w ostatniej fazie choroby Alzheimera należy zdawać sobie sprawę, że długotrwała pozycja leżąca nie jest naturalna dla ludzkiego organizmu i niesie za sobą poważne ryzyko powikłań takich jak: odleżyny, spadek napięcia mięśniowego lub zanik mięśni, problemy z krążeniem krwi, infekcje dróg oddechowych (w tym bardzo groźne zapalenie płuc), infekcje dróg moczowych, problemy z trawieniem, zaparcia oraz ogólny spadek odporności organizmu.

Spis treści:

  1. Organizacja opieki nad chorym leżącym
  2. Przygotowanie pokoju dla osoby chorego leżącego
  3. Żywienie osoby chorej leżącej
  4. Higiena chorego leżącego
  5. Zadbanie o potrzeby fizjologiczne chorego leżącego
  6. Profilaktyka antyodleżynowa
  7. Ćwiczenia fizyczne i oddechowe dla chorego

Organizacja opieki nad chorym leżącym

Domowa opieka nad chorym leżącym stanowi zawsze duże obciążenie fizyczne i psychiczne dla opiekuna. Dlatego istotne jest, aby zorganizować proces opieki w taki sposób, by zapewnić opiekunowi oraz pacjentowi jak najbardziej komfortowe warunki pracy i życia.

Ważne jest przede wszystkim, aby obowiązek opieki nad chorym nie spoczywał wyłącznie na jednej osobie. Nawet jeśli zajmuje się nim jeden główny opiekun, to powinien korzystać z pomocy innych członków rodziny, pielęgniarza czy opiekuna medycznego. Wszystkie te osoby powinny wspólnie ustalić grafik dyżurów i omówić zasady pielęgnowania oraz żywienia chorego. Trzeba dodatkowo pamiętać, że niektóre zabiegi pielęgnacyjne, zwłaszcza te wymagające dźwigania i podnoszenia podopiecznego najlepiej jest wykonywać w dwie osoby.

Należy kierować się zasadą, że zdrowie fizyczne i psychiczne opiekuna jest równie ważne, jak zdrowie pacjenta. Opiekun powinien mieć czas na odpoczynek i chwile przeznaczone wyłącznie dla siebie. Podczas zabiegów pielęgnacyjnych powinien on zadbać o własny kręgosłup (np. podnosić, przewracać i dźwigać pacjenta na ugiętych nogach, zachęcać podopiecznego do podnoszenia się o własnych siłach) oraz przestrzegać zasad ergonomii i higieny pracy.

Dla zwiększenia komfortu wykonywania obowiązków, a także komfortu podopiecznego należy korzystać z wszelkich dostępnych udogodnień, pomocnych w pielęgnowaniu osób niepełnosprawnych i długotrwale leżących, a więc ze sprzętu rehabilitacyjnego i sanitarnego oraz ze środków higienicznych i żywieniowych specjalistycznego przeznaczenia. W pielęgnowaniu osób w zaawansowanym stadium choroby Alzheimera szczególnie przydatne akcesoria to: łóżko rehabilitacyjne, wysięgnik, materac przeciwodleżynowy, balkonik, wózek inwalidzki, krzesło sanitarne lub przenośna toaleta, basenik do mycia głowy, pieluchomajtki lub pieluchy anatomiczne, podkłady higieniczne z wkładką chłonną, specjalistyczne kosmetyki i odżywki dla chorych.

Przygotowanie pokoju dla osoby chorego leżącego

Należy koniecznie zadbać o odpowiednie warunki bytowe podopiecznego. Chory leżący powinien mieć swój osobny pokój, a jeśli nie jest to możliwe należy zapewnić mu miejsce oddzielone od reszty pokoju zasłonką lub parawanem, co zapewni niezbędne minimum intymności przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych. Pokój chorego powinien być często sprzątany i regularnie wietrzony. Bardzo ważne jest zapewnienie choremu wygodnego łóżka, umożliwiającego przyjęcie zarówno pozycji leżącej, jak i siedzącej.

Najlepszym rozwiązaniem byłby zakup lub wypożyczenie łóżka rehabilitacyjnego, wyposażonego w specjalny przeciwodleżynowy materac, zabezpieczenie przed wypadnięciem chorego podczas snu, pneumatyczną regulację wysokości leża, sterowaną elektrycznie lub ręcznie regulację wysokości zagłówka oraz wysięgnik. Jeżeli jednak nie mamy takiej możliwości, należy przynajmniej dostosować łóżko do potrzeb chorego: zamontować barierkę, dostawić wysięgnik, zakupić dno łóżka z regulowanym zagłówkiem.

Warto zaopatrzyć się w specjalny pokrowiec lub nakładkę higieniczną na materac, w celu zabezpieczenia go przed zabrudzeniem i zamoczeniem. Kołdra, poduszki i bielizna pościelowa chorego powinny być przewiewne i wykonane z naturalnych materiałów. Pościel należy wietrzyć i często zmieniać. Obok łóżka chorego powinien znajdować się stolik lub szafka, na którym można umieścić rzeczy osobiste chorego, zdjęcia i pamiątki rodzinne, kubek z napojem itp. Pamiętajmy jednak, aby nie zostawiać w zasięgu ręki chorego lekarstw, kosmetyków i środków higieny, gdyż może je połknąć.

Żywienie osoby chorej leżącej

U chorych leżących mogą pogłębiać się zaburzenia żywienia: chorzy tracą apetyt, mają poważne problemy z przeżuwaniem oraz przełykaniem posiłków, w efekcie czego ich organizm bywa niedożywiony i odwodniony. Do tego chorzy cierpią często na zaparcia, będące efektem zaburzonej perystaltyki jelit. Ważne jest więc utrzymywanie odpowiedniej diety, zapewniającej podaż wszystkich niezbędnych składników odżywczych, a także odpowiedni sposób karmienia. Poniżej przedstawiamy kilka podstawowych zasad żywienia chorego leżącego:

  1. Dieta osoby długotrwale unieruchomionej w łóżku powinna być zróżnicowana, bogata w produkty białkowe i wysokobłonnikowe.

  2. Posiłki powinny być lekkostrawne, należy unikać potraw powodujących wzdęcia i zbytnio obciążających pracę przewodu pokarmowego (np. potraw smażonych, z dużą ilością tłuszczu, cukru i soli).

  3. Nie można dopuścić do groźnego w skutkach odwodnienia organizmu podopiecznego, stąd też należy podawać mu płyny w odpowiednich ilościach (najlepiej by chory pił małymi łykami, ale często). Warto zaopatrzyć się w specjalny kubek „z dziubkiem” lub z rurką, który umożliwia podawanie choremu napojów bez ryzyka ich rozlewania.

  4. Potrawy powinny być tak przygotowane, aby można było łatwo je pogryźć i połknąć. Jeśli chory ma poważne problemy z połykaniem należy podawać mu posiłki w formie płynnej lub półpłynnej. Po konsultacji z lekarzem można także rozważyć używanie preparatów zagęszczających, np. Nutilis Clear, które ułatwiają przełykanie pokarmów i napojów.

  5. Chory powinien jeść zawsze w pozycji siedzącej, ewentualnie w półsiedzącej. Pamiętajmy, że jedzenie w pozycji leżącej grozi zakrztuszeniem.

  6. Jeśli jest to możliwe chory powinien jeść samodzielnie przy niewielkiej pomocy opiekuna. Nawet gdy chory je w sposób niezgrabny, nie należy go na siłę w tej czynności wyręczać.

  7. Karmiąc podopiecznego, należy nakładać na łyżkę/widelec małe, łatwe do przełknięcia porcje. Tempo karmienia powinno być dostosowane do możliwości chorego.

  8. W żywieniu chorych leżących szczególnie polecane jest stosowanie specjalistycznych preparatów żywieniowych, takich jak Nutridrink. Preparaty te łączą w sobie płynną, wygodną dla chorych konsystencję z odpowiednio skomponowaną dawką kalorii i łatwo przyswajalnych składników odżywczych.

Na koniec warto podkreślić, że wszelkie zabiegi pielęgnacyjne przy chorym leżącym powinny być wykonywane z poszanowaniem jego godności i prawa do intymności. Nie należy traktować chorego jak ubezwłasnowolnionego dziecka, ani też okazywać mu złości i zniecierpliwienia. Ważne jest okazywanie podopiecznemu szacunku i zrozumienia dla jego ułomności fizycznej oraz dbanie o jego dobre samopoczucie.

Higiena chorego leżącego

Podstawową sprawą jest zachowanie właściwej higieny osobistej chorego, którego należy codziennie i dokładnie myć (niektóre partie ciała kilka razy dziennie), golić, obcinać mu paznokcie, dbać o higienę jamy ustnej. Jeśli nie mamy możliwości przeniesienia chorego do wanny, pozostaje mycie go w łóżku, a to wymaga pewnej wprawy i odpowiedniego przygotowania. Do mycia chorego w łóżku potrzebna jest poręczna miska na wodę, łagodny środek myjący, gąbka lub delikatna myjka, co najmniej dwa ręczniki (najlepiej flanelowe) do wycierania twarzy i ciała, folia chroniąca materac przed zamoczeniem, jednorazowe gaziki do mycia miejsc intymnych oraz talk i balsam nawilżający. Kąpiel w łóżku powinna odbywać się etapami: zaczynamy ją od górnych części ciała (twarz i jej okolice), a kończymy na kroczu, plecach i pośladkach. Umytą już część ciała należy opłukać, dokładnie osuszyć, przykryć ręcznikiem lub flanelową ściereczką i dopiero przejść do mycia kolejnej partii. Taki sposób chroni chorego przed wyziębieniem i jest dla niego mniej krępujący, gdyż odsłaniamy jedynie mytą część ciała.

Podczas zabiegu należy unikać zbyt intensywnego pocierania skóry, używać delikatnych kosmetyków nie powodujących podrażnień (mogą być to kosmetyki dla niemowląt, emolienty lub specjalistyczne kosmetyki, które nie wymagają spłukiwania wodą i są przeznaczone do pielęgnacji osób obłożnie chorych). Po dokładnym wysuszeniu skóry należy ją nawilżyć balsamem oraz zabezpieczyć miejsca wrażliwe na otarcia lub odparzenia talkiem lub kremem ochronnym. Głowę i włosy chorego należy myć co najmniej raz na kilka dni, najlepiej przy pomocy specjalnego baseniku do mycia głowy osób leżących. Pamiętajmy, aby podczas toalety ciała chronić chorego przed poparzeniem gorącą wodą i wyziębieniem (należy zamknąć okna i zadbać o odpowiednią temperaturę pomieszczenia).

Dodatkowo opiekując się chorym leżącym należy mieć cały czas na względzie, że jest on szczególnie narażony na wszelkiego rodzaju infekcje i zakażenia. Stąd też przy wszystkich zabiegach pielęgnacyjnych opiekun powinien zakładać jednorazowe rękawiczki, dbać o czystość sprzętu medycznego i pomocniczego, ręczników oraz przyborów toaletowych. Nie należy dopuszczać do zbytniego wyziębienia lub przegrzania organizmu naszego podopiecznego oraz do kontaktu z osobami chorymi. Zadbanie o potrzeby fizjologiczne chorego

Zadbanie o potrzeby fizjologiczne chorego leżącego

Jednym z trudniejszych problemów związanych z pielęgnacją chorego leżącego jest kwestia załatwiania potrzeb fizjologicznych. W sytuacji gdy nasz podopieczny sam sygnalizuje konieczność skorzystania z toalety, możemy podać mu basen lub tzw. „kaczkę”, zabezpieczając jednocześnie łóżko przed zabrudzeniem za pomocą specjalnych podkładek higienicznych z chłonnym wkładem. Jeśli chory jest w stanie wstać na chwilę z łóżka przy pomocy opiekuna, dobrym rozwiązaniem jest zakup specjalnego krzesła lub taboretu toaletowego. Najczęściej jednak chorzy w ostatnim stadium choroby Alzheimera nie są w stanie kontrolować swoich potrzeb fizjologicznych i cierpią na tzw. nietrzymanie moczu. Wtedy konieczne jest korzystanie z pieluchomajtek lub pieluch anatomicznych, na które można dostać częściową refundację z NFZ na podstawie zlecenia wystawionego przez lekarza. U osób pieluchowanych bardzo ważne jest zachowanie higieny miejsc intymnych oraz właściwa pielęgnacja skóry, co ma chronić chorego przed powstawaniem podrażnień i odparzeń oraz przed infekcjami dróg moczowych.

Pieluchomajtki należy regularnie zmieniać, a krocze chorego należy często i dokładnie myć. Po umyciu skórę trzeba dokładnie osuszyć i zabezpieczyć miejsca wrażliwe (np. pachwiny) talkiem lub kremem ochronnym z tlenkiem cynku (tlenek cynku zapobiega podrażnieniom i przyspiesza regenerację odparzonej skóry). Ważne jest także prawidłowe zakładanie choremu pieluchomajtek: powinny one szczelnie przylegać do ciała i być dobrze zapięte, tak aby zapobiegać przeciekaniu moczu i kału. Jednocześnie pieluchomajtki nie powinny być zapięte zbyt ciasno, by nie powodować podrażnień i otarć naskórka w pachwinach. Zadbajmy o to, by bielizna chorego była wykonana z naturalnych, przepuszczających powietrze materiałów i by nie powodowała dodatkowych otarć i podrażnień naskórka.

Profilaktyka antyodleżynowa

Odleżyny to bardzo bolesne i niebezpieczne uszkodzenia skóry, tkanek i kości, które powstają u chorych leżących w wyniku długotrwałego ucisku na naczynia krwionośne. Miejsca szczególnie narażone na odleżyny to plecy wzdłuż kręgosłupa, łopatki, tył głowy (potylica), łokcie, okolice kości ogonowej i biodrowej, kostki i pięty. Aby zapobiegać odleżynom należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

konieczna jest częsta zmiana pozycji chorego, najlepiej co 1-2 godziny w ciągu dnia,

skóra chorego powinna być zawsze czysta i sucha,

bielizna pościelowa i osobista chorego również powinna być zawsze czysta, sucha i dobrze wygładzona. Należy unikać guzików, zgrubień, usuwać wszelkie fałdy i załamania na prześcieradle i poduszce, które mogłyby powodować dodatkowy ucisk na naczynia krwionośne,

dobrze jest wyposażyć chorego w specjalny materac przeciwodleżynowy (najbardziej zalecany jest materac zmiennociśnieniowy), który zapewnia zmienny nacisk na poszczególne części ciała. Przydatne są także poduszki i krążki przeciwodleżynowe, ochraniacze na stopy, specjalne podpórki na łokcie i pięty oraz wałki pod kark i kolana,

należy uważnie obserwować skórę w okolicach narażonych na odleżyny, a w przypadku pojawienia się pierwszych zmian trzeba natychmiast skonsultować sprawę z lekarzem, który zaleci prawidłowy sposób postępowania.

Dodatkowym wsparciem w leczeniu odleżyny i profilaktyce przeciwodleżynowej może być zastosowanie specjalistycznego żywienia medycznego, np. doustnego preparatu Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan), który w swoim składzie zawiera aż 18 g białka i 3 g argininy, a także cynk, witaminę C i antyoksydanty, które wspierają proces gojenia się ran i odleżyn. Więcej o Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan) dowiedzieć się można na stronie [https://posilkiwchorobie.pl/produkty/nutridrink-skin-repair/] lub dzwoniąc pod numer 22 55 00 155.

Ćwiczenia fizyczne i oddechowe dla chorego

Kolejną kwestią, o którą powinien zadbać opiekun jest zapewnienie choremu odpowiedniej rehabilitacji ruchowej. Osoby długotrwale leżące w łóżku narażone są bowiem na osłabienie i zanik mięśni, przykurcze mięśniowe i stawowe oraz powstawanie groźnych dla życia skrzeplin w żyłach. Aby zapobiegać tego typu powikłaniom należy zachęcać chorego do aktywności ruchowej: częstych zmian pozycji ciała, ćwiczeń polegających na zginaniu i prostowaniu kończyn oraz napinaniu i rozluźnianiu mięśni. Dobrze jest zapewnić choremu gimnastykę bierną z fizjoterapeutą, gdyż zapobiega ona przykurczom i zesztywnieniom stawów, odleżynom oraz obrzękom zastoinowym.

Nie zapominajmy także o profilaktyce chorób układu oddechowego, czyli o wykonywaniu z podopiecznym odpowiednich ćwiczeń oddechowych (np. dmuchanie w gwizdek, w słomkę, ćwiczenia z aparatem triflo), oklepywaniu pleców oraz zapewnieniu mu odpowiedniej dawki tlenu poprzez częste wietrzenie pomieszczenia i werandowanie chorego.

Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan) to dietetyczny środek specjalnego przeznaczenia medycznego do postępowania dietetycznego w odleżynach i trudno gojących ranach. Stosować pod nadzorem lekarza.