Statystyki są niepokojące: udar mózgu jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce oraz najczęstszym powodem trwałej niesprawności u osób powyżej 40 roku życia. Co roku dotyka ok. 90 tys. Polaków. Mimo tak wysokiej zapadalności badania wskazują, że tylko co trzecia osoba potrafi rozpoznać u siebie lub swojego bliskiego objawy udaru mózgu. Brak znajomości tych symptomów powoduje, że nie jesteśmy w stanie w porę zareagować. W przypadku udaru mózgu, każda minuta jest na wagę złota. Im krótszy czas od wystąpienia pierwszych objawów do otrzymania leczenia, tym korzystniej dla pacjenta – ma on większe szanse na przeżycie i lepsze rokowania. Z tego artykułu dowiesz się, jak rozpoznać objawy oraz jak udzielić pierwszej pomocy w przypadku udaru mózgu.

Pierwsza pomoc przy udarze móżgu

Spis treści:

  1. Czynniki ryzyka udaru mózgu
  2. Zasady udzielania pierwszej pomocy przy udarze mózgu
  3. Jak rozpoznać udar u siebie lub bliskiej osoby?
  4. Co robić w przypadku udaru mózgu?

Czynniki ryzyka udaru mózgu

Do czynników ryzyka wystąpienia udaru mózgu należą:

  • nadciśnienie tętnicze,
  • palenie tytoniu,
  • otyłość,
  • podwyższony poziom cholesterolu (hipercholesterolemia),
  • niewłaściwa dieta,
  • brak aktywności fizycznej,
  • cukrzyca,
  • nadużywanie alkoholu,
  • czynniki psychospołeczne – stres,
  • choroby serca.

Ryzyko wystąpienia udaru mózgu wzrasta z wiekiem, szczególnie narażone są osoby powyżej 60 roku życia. Dlatego to właśnie seniorzy oraz ich najbliżsi powinni mieć pewność, że znają zasady postępowania w przypadku wystąpienia udaru mózgu.

Zasady udzielania pierwszej pomocy przy udarze mózgu

Czas odgrywa tutaj nadrzędną rolę. Priorytetem jest, aby osoba, u której występują niepokojące symptomy, mogące wskazywać na udar mózgu uzyskała dostęp do pomocy medycznej jak najszybciej od wystąpienia pierwszych objawów. W tym celu należy postępować zgodnie z zaleceniami, na które składa się podjęcie wymienionych niżej kroków.

  1. Szybkie rozpoznanie objawów, które mogą wskazywać na udar mózgu. Bardzo istotne jest, aby każdy, a szczególnie osoby z grup ryzyka i ich bliscy, umiał dostrzec objawy sugerujące udar mózgu.
  2. Niezwłoczne wezwanie służb ratownictwa medycznego. Należy zadzwonić na numer 112 lub 999 i poinformować o występujących dolegliwościach oraz podejrzeniu udaru.
  3. Zastosowanie się do wskazówek udzielonych przez służby ratownictwa medycznego. Począwszy od instrukcji udzielonych przez osobę odbierającą zgłoszenie, po dyspozycje otrzymane od przybyłego na miejsce zespołu pogotowia ratunkowego.

Następnie chory zostanie niezwłocznie przetransportowany karetką do szpitala z odpowiednim wyposażeniem i przygotowanego do leczenia pacjentów z udarem mózgu. Zespół ratownictwa powiadomi wcześniej placówkę o przybyciu, aby tuż po przyjeździe chory od razu otrzymał niezbędną pomoc. W szpitalu zostanie przeprowadzona diagnostyka w celu postawienia ostatecznego rozpoznania pozwalającego na wdrożenie celowanego leczenia.

Jak rozpoznać udar u siebie lub bliskiej osoby?

Powyższe działania będą najbardziej efektywne, kiedy zostanie spełnione priorytetowe zadanie – prawidłowe rozpoznanie alarmujących objawów. Badania wskazują, że mniej niż połowa dorosłych Polaków potrafi rozpoznać objawy udaru. Brak takiej wiedzy przyczynia się do opóźnienia w wezwaniu karetki. Często w pierwszej kolejności Polacy pomocy szukają u lekarza rodzinnego lub członków rodziny. W efekcie prawie 65% osób z udarem mózgu zwleka z wezwaniem służb medycznych, czyniąc to nie wcześniej niż po godzinie od wystąpienia objawów.

Podejrzenie udaru mózgu zawsze wymaga wezwania zespołu ratownictwa medycznego oraz leczenia w szpitalu na specjalnie w tym celu zorganizowanym Oddziale Udarowym (UM).

Należy znać objawy udaru mózgu, aby gdy zajdzie taka potrzeba móc szybko rozpoznać je u osób z naszego otoczenia lub u siebie i od razu wezwać pomoc. Jeżeli wśród bliskich nam osób są te z grupy ryzyka, pomocne będzie przygotowanie ściągawki – wydrukowanie kartki z informacjami dotyczącymi objawów i pierwszej pomocy w udarze mózgu oraz umieszczenie jej w widocznym, i łatwo dostępnym dla wszystkich miejscu.

Do typowych objawów występujących w ostrym incydencie mózgowo-naczyniowym, czyli udarze mózgu, należą:

  • asymetria w obrębie twarzy:
    — obniżenie kącika ust,
    — opadanie powieki,
    — uczucie drętwienia,
  • zaburzenia mowy:
    — mowa niewyraźna lub bełkotliwa (38% przypadków),
    — problemy ze znalezieniem właściwego słowa np. odpowiadaniem na pytania, nazywaniem przedmiotów,
  • zawroty głowy i zaburzenia równowagi:
    — zawroty głowy, nudności, wymioty (17% przypadków),
    — trudność w utrzymaniu równowagi, problemy z koordynacją, upadki,
    — zaburzenia widzenia (18% przypadków) w jednym lub obu oczach np. widzenie podwójne, ubytki w polu widzenia,
  • zaburzenia siły mięśniowej oraz czucia w obrębie kończyn lub tułowia:
    — nagłe osłabienie siły mięśniowej oraz porażenie kończyn, przeważnie dotyczy jednej połowy ciała (50–80% przypadków),
    — nagłe zaburzenia czucia w obrębie kończyny lub połowy ciała (50% przypadków),
    — nagłe pogorszenie sprawności ruchowej np. trudności w chodzeniu,
  • objawy ogólne:
    — zaburzenia świadomości (utrata przytomności, omdlenia, duża senność, śpiączka) (15–25% przypadków),

— problemy z rozumieniem mowy (15% przypadków),
— napady padaczkowe (w szczególności u osób, które wcześniej nie chorowały na padaczkę),
— nagły silny lub bardzo silny ból głowy, któremu towarzyszą wymioty, nadwrażliwość na dźwięk, światłowstręt (25–50% przypadków).

Skala FAST

Pomocne przy zapamiętaniu objawów udaru mózgu może być posłużenie się skalą o akronimie FAST (Face Arm Speach Test), która została zalecona przez Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (American Heart Association, AHA) i Amerykańskie Towarzystwo Udarowe (American Stroke Association, ASA). Litery w nazwie odnoszą się do objawów i działań, które należy podjąć, aby szybko rozpoznać i prawidłowo udzielić pierwszej pomocy osobie z udarem mózgu.

F (face dropping) – asymetria twarzy: opadające kąciki ust i/lub powieki.
A (arm weakness) – osłabienie siły mięśniowej w jednej lub obu rękach.
S (speach difficulty) – zaburzenia mowy.
T (time o call) – wezwanie pomocy medycznej.

Można spotkać się z odpowiednikiem powyższej skali w wersji polskojęzycznej – CZAS.

 

Bardzo ważne jest, aby nie tylko znać objawy udaru mózgu, ale także wiedzieć, że wymagają one natychmiastowego wezwania służb medycznych. Nawet jeżeli nie mamy pewności, nie należy zwlekać. Udar mózgu w ostrej fazie jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu niezależnie od stopnia nasilenia objawów. To proces dynamiczny, początkowo niezbyt wyraźne objawy zaburzeń neurologicznych mogą gwałtownie nasilić się w ciągu kolejnych godzin i dni.

Dlatego kluczowe jest, aby pacjent szybko uzyskał specjalistyczną pomoc i w optymalnym czasie mogło zostać włączone leczenie. W przypadku leczenia trombolitycznego stosowanego w leczeniu udaru niedokrwiennego czas ten wynosi 4,5 godziny od wystąpienia objawów.

 

Co robić w przypadku udaru mózgu?

Jeżeli u bliskiej Ci osoby zauważysz objawy sugerujące, że może ona przechodzić ona udar mózgu, nie zwlekaj i podejmij wskazane poniżej kroki.

  1. Wezwij pomoc medyczną – zadzwoń na 112 lub 999.
  2. Zapamiętaj godzinę rozpoczęcia objawów – ta informacja będzie potrzebna zespołowi medycznemu.
  3. Jeżeli osoba jest przytomna, ułóż ją w komfortowej pozycji. Nie podawaj nic do picia, ani do jedzenia. Zapewnij wsparcie psychiczne.
  4. Jeżeli osoba jest nieprzytomna, ułóż ją w pozycji bezpiecznej ustalonej (bezpiecznej bocznej). Zadbaj o drożność jej dróg oddechowych, odchylając lekko jej głowę do tyłu i kontroluj oddech. W przypadku zatrzymania oddechu rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową.
  5. Jeżeli udar wystąpił w domu i masz taką możliwość, to postaraj się przed przybyciem zespołu ratownictwa medycznego przygotować dokumenty chorego – dokument tożsamości, historię medyczną i listę przyjmowanych leków. Jeżeli są przy Tobie inne osoby np. domownicy – poproś ich o pomoc, a Ty zostań przy chorym i kontroluj jego stan.
  6. Przekaż ratownikom możliwie jak najdokładniejsze informacje o czasie wystąpienia pierwszych objawów oraz utraty przytomności (jeżeli wystąpiła).

Pozycja boczna ustalona

W odniesieniu do udaru mózgu istnieje powiedzenie „Czas to mózg”. W dosłowny sposób przekazuje ono, jak kluczową rolę odgrywa szybka reakcja na objawy i wezwanie pomocy medycznej. Czas jest najistotniejszym i podlegającym modyfikacji czynnikiem, który wpływa na rokowania pacjenta. Skoro możemy go modyfikować, to należy dążyć do tego, aby od wystąpienia objawów do uzyskania przez pacjenta specjalistycznego leczenia, był on jak najkrótszy.