Choroba Alzheimera – przyczyny, objawy i leczenie

Choroba Alzheimera ma charakter neurodegeneracyjny (stopniowa utrata komórek nerwowych) i jest najczęstszą przyczyną otępienia w wieku starszym. Rozwija się przez wiele lat, powodując nieodwracalne zmiany w mózgu, przez co może prowadzić do niemożności samodzielnego funkcjonowania chorego. Chorobę można jednak opóźnić poprzez wczesną diagnozę i szybkie rozpoczęcie leczenia, które poprawia komfort życia chorego.
Początki choroby Alzheimera są często niezauważalne, zaburzenia pojawiają się powoli, stopniowo utrudniając codzienne funkcjonowanie. Wczesne objawy często trudno zweryfikować, ponieważ epizody zapominania mogą przytrafiać się również młodym ludziom. Przebieg choroby może różnić się u każdego pacjenta, dlatego warto zwracać uwagę na wszystkie nietypowe zachowania osób starszych

Spis treści:

1. Objawy choroby Alzheimera
2. Wczesne objawy choroby Alzheimera
3. Różnice między chorobą Alzheimera a zwyczajnymi kłopotami z pamięcią
4. Etapy choroby Alzheimera
5. Historia choroby Alzheimera i choroba Alzheimera w przyszłości
6. Bibliografia:

Objawy choroby Alzheimera

Pojawiającym się najwcześniej objawem choroby Alzheimera jest utrata pamięci epizodycznej. Osoby chore zapominają, co robiły danego dnia, ale doskonale pamiętają wydarzenia sprzed lat. Tego rodzaju rozkład czasowy utrudnia zdefiniowanie natury zaburzeń pamięci. Chorym i ich rodzinom często wydaje się, że nic im nie jest, skoro są w stanie przypomnieć sobie to, co działo się wiele lat temu. Lecz to właśnie utrata pamięci krótkotrwałej pomaga nam w diagnozie chorych z łagodnymi objawami choroby Alzheimera.

Wczesne objawy choroby Alzheimera

W początkowym okresie choroby zaburzenia poznawcze mogą wcale nie występować lub można zaobserwować jedynie nieznaczne pogorszenie pamięci. Osoby chore mogą nie pamiętać ostatnich wykonywanych czynności lub nie mogą przypomnieć sobie dobrze znanych nazw, imion, albo gdzie położyli codziennie używane przedmioty. Z czasem może pogarszać się orientacja w aktualnych wydarzeniach. Ubytki pamięci dotyczą szczególnie życia prywatnego chorego, zdąża się że osoby z początkami Alzheimera tracą poczucie czasu. Wczesnymi objawami mogą być również trudności w samodzielnym podróżowaniu a także zarządzaniu finansami. W razie zauważenia u swoich bliskich podobnych problemów z pamięcią zaleca się zgłoszenie do lekarza. Odpowiednio wczesne wykrycie choroby daje możliwość zastosowania szybkiego leczenia.

Wczesna diagnostyka chorego jest również istotna dla potomstwa osoby chorej, ponieważ choroba Alzheimera może mieć uwarunkowania genetyczne. Może być dziedziczona szczególnie po rodzicach, w dużo mniejszym stopniu po dziadkach. Wyróżnia się dwie postaci alzheimera: dziedziczną (rodzinną) oraz bardziej powszechną – sporadyczną, która pojawia się po 65. roku życia i nie występuje w najbliższej rodzinie. Natomiast dziedziczna postać choroby rozwija się przed ukończeniem 65 lat, nawet w wieku dwudziestu, trzydziestu lat. Świadomość możliwości dziedziczenia (np. wykonanie odpowiednich testów genetycznych) daje szansę na  zmniejszenie ryzyka choroby lub jej znacznego opóźnienia poprzez regularne ćwiczenia fizyczne, zaprzestania palenia tytoniu, spożywania alkoholu i przestrzeganie zdrowej diety oraz stymulowanie mózgu przez uczenie się nowych rzeczy i ćwiczenie pamięci.

Powyższy diagram pokazuje zwyczajową drogę, jaką przechodzi pacjent ze wczesnymi objawami choroby Alzheimera, zanim postawiona zostanie diagnoza. Proces rozpoczyna się, kiedy pacjent lub jego rodzina, zaniepokojeni utratą pamięci, zgłaszają się do lekarza. Lekarz lub pracownik opieki zdrowotnej zadają im następnie pytania. Mogą też przeprowadzić testy z wykorzystaniem krótkiej skali oceny stanu psychicznego Mini-Mental State Examination (MMSE). Na tej podstawie osoba przyjmująca pacjenta decyduje, czy skierować go na konsultacje z neurologiem lub innym lekarzem-specjalistą, który następnie przeprowadzi odpowiednie badania neurologiczne.

Przeprowadza się także testy neuropsychologiczne, mające na celu odkrycie, które obszary poznawcze pacjenta zostały uszkodzone. Następnie na drodze obrazowego badania mózgu, najczęściej MRI (rezonans magnetyczny), identyfikuje się ewentualne zmiany w mózgu pacjenta. Dzięki analizie otrzymanych wyników badań lekarz jest w stanie wykluczyć u diagnozowanego chorego przyczyny demencji inne niż choroba Alzheimera.

Różnice między chorobą Alzheimera a zwyczajnymi kłopotami z pamięcią

Wszyscy miewamy kłopoty z pamięcią, które pogłębiają się z wiekiem. Czasem ciężko ocenić, czy to, że zapominamy o różnych sprawach jest naturalnym elementem procesu starzenia się czy wskazuje na możliwą chorobę. Chorobę Alzheimera od zwyczajnych kłopotów z pamięcią odróżnia zakres utraty pamięci. Osoba zdrowa, która zapomina o jakimś wydarzeniu, pamięta zazwyczaj inne elementy z tym wydarzeniem związane. Można na przykład zapomnieć jak dany sąsiad ma na imię, nie traci się jednak wiedzy o tym, że osoba z którą rozmawiamy jest naszym sąsiadem. Chory cierpiący na chorobę Alzheimera zapomni nie tylko imię, lecz także nie będzie mógł przypomnieć sobie, skąd daną osobę zna.

Etapy choroby Alzheimera

Choroba Alzheimera to złożone schorzenie, które objawia się na wiele sposobów. Można w nim jednak wyróżnić poszczególne etapy, przez które przechodzić będzie większość chorych, a które związane są z wywołanymi chorobą uszkodzeniami mózgu. Najwcześniej pojawia się postępująca z dnia na dzień utrata pamięci o codziennych wydarzeniach. Czasem określa się to mianem stadium amnezyjnego, ponieważ utracie pamięci nie muszą towarzyszyć inne objawy. Następnie pojawiają się trudności w posługiwaniu się językiem i w komunikacji z innymi, chory traci część swojej wiedzy o świecie.

Pojawiają się także problemy z planowaniem i rozwiązywaniem problemów, co oznacza, że choroba zaczyna obejmować płat czołowy mózgu. Później mamy do czynienia ze zmianami nastrojów i zachowania. Osoby w opisanym tu etapie choroby mogą doświadczać trudności w wykonywaniu codziennych czynności i wymagać pomocy przy codziennych zajęciach.

Stadium łagodne

Jest to wczesna postać choroby. Dominują kłopoty z pamięcią w kwestiach życia codziennego, które objawiać się mogą tak łagodnie, że ciężko będzie odróżnić je od oznak naturalnego procesu starzenia się.

Do wczesnych objawów alarmujących nas, że możemy mieć do czynienia z chorobą Alzheimera należą:

• gubienie lub przestawianie przedmiotów,
• poczucie zagubienia w dobrze znanych miejscach,
• wydłużony czas wykonywania codziennych zajęć,
• wahania nastroju.

Stadium średnio zaawansowane

W tym stadium kłopoty z pamięcią pogłębiają się, choroba zaczyna także dotykać innych procesów poznawczych. Chorym zdarza się:

• opowiadać ponownie te same historie lub zadawać w ciągle te same pytania,
• mieć trudności z rozpoznawaniem przyjaciół i członków rodziny,
• mieć trudności z doborem słów, mowa staje się mniej płynna,
• zaniedbywać swój wygląd,
• doświadczać zmian nastrojów, zmienia się także osobowość chorego.

Stadium zaawansowane

W tym stadium choroba obejmuje już większą część mózgu, mówi się o tzw. otępieniu lub demencji globalnej. Głębokie uszkodzenia dotyczą wszystkich funkcji poznawczych, pojawiają się także problemy z funkcjami fizycznymi organizmu. U chorych w tym stadium:

• zdarza się niezdolność do rozpoznawania własnej twarzy lub członków najbliższej rodziny,
• zdarza się nietrzymanie moczu i kału,
• pojawiają się halucynacje wzrokowe lub słuchowe,
• występują zachowania stereotypowe lub powtarzane rytualnie,
• chorzy potrzebują pomocy przy najbardziej podstawowych czynnościach.

Wszystkie stadia choroby mogą mieć różną długość czasu trwania. Każdy etapy postępu degeneracji mózgu może trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat, w zależności od indywidualnych predyspozycji chorego.

Historia choroby Alzheimera i choroba Alzheimera w przyszłości

Po raz pierwszy chorobę Alzheimera zdiagnozowano u pięćdziesięciojednoletniej kobiety, Augusty D., u której w 1901 roku wykryto problemy z pamięcią, trudności w porozumiewaniu się i zmiany zachowania. Chorą przeniesiono do szpitala, gdzie 5 lat później zmarła w wyniku stałej utraty zdolności umysłowych i pogłębiających się zmian behawioralnych. Po śmierci chorej przeprowadzono sekcję jej mózgu, w którym odkryto nagromadzenia amyloidu i splątki neurofibrylarne, uważane dziś za podstawowe wyznaczniki choroby Alzheimera.

Dziś, po kilku dziesięcioleciach badań, znamy już objawy choroby i rozumiemy jej przebieg. Dziś wiemy, że u Augusty D. rozpoznano zaawansowane stadium choroby oraz że nie była ona przypadkiem typowym z racji swego młodego wieku.

W latach 70. odkryto, że u chorych na Alzheimera obniża się poziom acetylocholiny, neuroprzekaźnika związanego z procesami pamięciowymi. Okrycie to stanowiło prawdziwy przełom w badaniach nad lekami stosowanymi w chorobie Alzheimera.

Obecnie w leczeniu objawowym choroby Alzheimera stosuje się dwie klasy leków. Pierwszą grupą są inhibitory acetylocholinesterazy (AChE), które spowalniają rozkład acetylocholiny. Przepisuje się je głównie osobom we wczesnych stadiach choroby Alzheimera. Do drugiej grupy należą antagoniści receptora NMDA (memantyna), czyli substancje mające wpływ na działanie układu glutaminianergicznego. Niegdyś substancje te przepisywano głównie pacjentom w średniozaawansowanym stadium choroby, dziś jednak często podaje się memantynę w połączeniu z inhibitorami AChE także osobom w stadium łagodnym.

Na świecie żyje dziś ok. 50 milionów osób zmagających się z demencją, a każdego roku przybywa ok. 10 milionów nowych zachorowań [2]. Ich liczba ciągle rośnie. Najważniejszym czynnikiem ryzyka w chorobie Alzheimera jest wiek. Większość chorych to osoby powyżej 65 roku życia, prawdopodobieństwo wystąpienia choroby rośnie z wiekiem. Predyspozycje genetyczne także odrywają pewną rolę, lecz dziedziczna choroba Alzheimera występuje u mniej niż 5% wszystkich chorych.

Wyróżnia się także wiele innych czynników ryzyka. Należą do nich: czynniki mające związek z edukacją, płeć (kobiety są bardziej podatne na chorobę Alzheimera), urazy głowy, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, nadciśnienie tętnicze oraz stosowana dieta. Chociaż wiemy, że wszystkie wymienione czynniki mają wpływ na rozwój choroby, ich znaczenie i wkład w chorobę nie są nam jeszcze w pełni znane.

Bibliografia:

1. Castellani R. and Perry G.: Molecular Pathology of Alzheimer’s Disease, Colloquium Series on Neurobiology of Alzheimer’s Disease. 2013 (1)1-91.

2. Oficjalna strona Światowej Organizacji Zdrowia WHO: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia

3. Gałecki. P., Szulc A.: Psychiatria, Wyd. Edra Urban& Partner, Wrocław 2018.

4. Gaweł M., Potulska-Chromik A.: Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych, 2015 t. XXVIII, nr 7.