Rocznie w Polsce udar mózgu dotyka ok. 90 tys. osób [2]. Nawet u 3 na 4 pacjentów w wyniku udaru dochodzi do rozwoju zaburzeń połykania (dysfagii). Mogą one wpłynąć na wystąpienie powikłań poudarowych oraz efektywność procesu rehabilitacji. Z tego powodu zaburzenia połykania u pacjentów po udarze mózgu wymagają szybkiej diagnostyki i podjęcia odpowiednich kroków zaradczych np. diety o zmodyfikowanej, dostosowanej do możliwości chorego konsystencji lub zastosowania wsparcia żywieniowego.

Spis treści:

  1. Dysfagia po udarze mózgu
  2. Dysfagia po udarze mózgu
  3. Konsekwencje zaburzeń połykania
  4. Wsparcie żywieniowe po udarze mózgu
  5. Bibliografia

Dysfagia po udarze mózgu

Rocznie w Polsce udar mózgu dotyka ok. 90 tys. osób [2]. Nawet u 3 na 4 pacjentów w wyniku udaru dochodzi do rozwoju zaburzeń połykania (dysfagii). Mogą one wpłynąć na wystąpienie powikłań poudarowych oraz efektywność procesu rehabilitacji. Z tego powodu zaburzenia połykania u pacjentów po udarze mózgu wymagają szybkiej diagnostyki i podjęcia odpowiednich kroków zaradczych np. diety o zmodyfikowanej, dostosowanej do możliwości chorego konsystencji lub zastosowania wsparcia żywieniowego.

Dysfagia po udarze mózgu

Udar mózgu zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization, WHO) to nagłe wystąpienie zaburzeń czynności mózgu, które trwają dłużej niż 24 godziny, a ich przyczyną jest zatrzymanie prawidłowego przepływu krwi do tkanki mózgowej. Zaburzenia te mogą mieć charakter ogniskowy lub globalny. Wyróżnia się dwa główne typy udarów mózgu:

  • udar niedokrwienny – stanowi 85-90% przypadków. Powstaje, gdy przepływ krwi przez tętnicę zaopatrującą jakąś część mózgu staje się niemożliwy lub niewystarczający. Najczęstszą przyczyną blokady przepływu mogą być odkładające się w ściankach naczynia blaszki miażdżycowe.
  • udar krwotoczny – powstaje na skutek pęknięcia tętnicy w mózgu, co powoduje rozlanie się krwi poza naczynie. W efekcie zaopatrywany przez tętnicę obszar mózgu pozbawiony jest prawidłowego ukrwienia. Wypływająca z uszkodzonego naczynia krew niszczy okoliczne komórki nerwowe oraz wywołuje wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co zaburza pracę całego mózgu, a nie tylko miejsca objętego krwotokiem.

Bez prawidłowego przepływu krwi, która zaopatruje komórki nerwowe mózgu m.in. w tlen i glukozę, komórki te obumierają. Powoduje to zakłócenie funkcjonowania organizmu, co objawia się m.in. zaburzeniami sprawności ruchowej, niedowładem czy zaburzeniami mowy. Często dochodzi także do rozwoju zaburzeń połykania. Występują one u 65-78% pacjentów w ostrej fazie udaru, jednak mogą utrzymywać się także w fazie przewlekłej – u pacjentów, którzy wchodzą w etap rehabilitacji poudarowej.

Dysfagią nazywamy utrudnione transportowanie pokarmu i/lub płynów z jamy ustnej przez gardło i przełyk do żołądka. U pacjentów po udarze mózgu mamy do czynienia z tzw. dysfagią neurogenną, która może przejawiać się także utrudnionym przyjmowaniem pokarmów, gryzieniem, żuciem czy formowaniem kęsa pokarmowego. Obraz kliniczny zaburzeń zależy od tego, która część mózgu została uszkodzone na skutek niedokrwienia oraz jak bardzo rozległe są zmiany.

 

Konsekwencje zaburzeń połykania

Bardzo istotną kwestią jest jak najszybsze rozpoznanie zaburzeń połykania. Ocena połykania należy do standardów postępowania z pacjentem udarowym. Dokonują jej pielęgniarka, lekarz lub neurologopeda. Personel ma za zadanie ocenić możliwości przyjmowania pokarmów i płynów przez chorego, a następnie wdrożyć odpowiednie postępowanie.

Dlaczego szybkie rozpoznanie problemu jest tak istotne? Nieefektywne pobieranie lub przechodzenie pokarmów i płynów z jamy ustnej do żołądka może skutkować:

  • przypadkowym dostaniem się pokarmu do dróg oddechowych, co może prowadzić do zakrztuszenia i utrudnionego oddychania, a czasem także do rozwoju zachłystowego zapalenia płuc,
  • odwodnieniem, suchością w jamie ustnej i zaparciami, niedostarczeniem odpowiedniej ilości składników odżywczych do organizmu, rozwojem niedoborów pokarmowych, a także niedożywienia.

Opisywane powyżej konsekwencje dysfagii mogą prowadzić do pogorszenia sprawności fizycznej i poznawczej, wolniejszego i mniej efektywnego procesu rehabilitacji, a także wydłużonego pobytu w szpitalu. Rozwój niedożywienia lub zachłystowego zapalenia płuc wpływa na pogorszenie rokowań pacjenta.

Dlatego istotna jest jak najszybciej wykonana diagnostyka dysfagii i podjęcie odpowiedniej terapii. Po przyjęciu na oddział udarowy u każdego pacjenta przed podaniem czegokolwiek doustnie należy wykonać przesiewowy test połykania. Jeżeli zostaną rozpoznane objawy wskazujące na obecność zaburzeń połykania, konieczne jest przeprowadzenie pełnej diagnostyki przez neurologopedę. Do tego czasu, jeżeli objawy nie ustąpią, należy wstrzymać się z podawaniem choremu płynów, pokarmów, a także leków doustnie, aby zminimalizować ryzyko aspiracji tych substancji do dróg oddechowych i rozwoju powikłań.

Wsparcie żywieniowe po udarze mózgu

Terapia dysfagii ma na celu dążenie do przywrócenia pacjentowi funkcji samodzielnego połykania, umożliwienie spożywania pokarmów doustnie, a także zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań. Może wpływać także na poprawę samopoczucia chorego.

W żywieniu pacjentów po udarze mózgu z zaburzeniami połykania bardzo ważny jest dobór konsystencji pokarmów do możliwości chorego. Najbardziej problematyczne do połknięcia są produkty płynne (np. woda, herbata, soki), stałe (np. pieczywo, surowe warzywa) oraz mieszane (np. zupa z ryżem). Dlatego optymalnym wyborem dla pacjentów z dysfagią są posiłki o konsystencji gładkiej, papkowatej takie jak puree, musy warzywne i owocowe, zupy krem. W uzyskaniu odpowiedniej konsystencji posiłków pomóc mogą, specjalistyczne preparaty zagęszczające (np. Nutilis Clear). Nie wpływają one na walory smakowe potrawy, jej zapach czy klarowność. Zmieniają jedynie jej gęstość. Zagęszczanie posiłków zwiększa bezpieczeństwo połykania, a tym samym pozwala zminimalizować ryzyko rozwoju powikłań.

U pacjentów  po udarze mózgu zwiększa się zapotrzebowanie białkowo-energetyczne, jednocześnie oprócz utrudnionego spożywania pokarmów może dokuczać im brak apetytu. Wówczas żywienie tradycyjne może okazać się niewystarczające. W takich sytuacjach warto skonsultować z lekarzem wprowadzenie do diety pacjenta doustnych preparatów odżywczych (np. Nutridrink Protein). W małej objętości dostarczają energii oraz komplet składników odżywczych. Dzięki temu mogą być stosowane jako samodzielny posiłek lub dodawane do potraw w celu zwiększenia ich wartości odżywczej.

Stosowanie wsparcia żywieniowego w postaci preparatów odżywczych u pacjentów po udarze może wspomóc proces rehabilitacji i wpłynąć na poprawę jakości ich życia.

Bibliografia

  1. Burgos R. et al., ESPEN guideline clinical nutrition in neurology, 2018, 37, s. 354-396.
  2. Członkowska A. et al., Wytyczne postępowania w udarze mózgu, Polski Przegląd Neurologiczny 2019, 15.
  3. Foley et al., Stroke, 2009; 40(3). s. 66-74.
  4. Lewicka T., Krzystanek E., Dysfagia po udarach mózgu – wskazówki diagnostyczne i terapeutyczne, Aktualności Neurologiczne 2017, 17 (4), p. 208–212.
  5. Masrur S., Smith EE., Saver JL., et al. Dysphagia screening and hospital acquired pneumonia in patients with acute ischemic stroke: findings from get with the guidelines — stroke. J Stroke Cerebrovasc Dis. 2013; 22(8), s. 301-309.